VĂN HỌC MN 20 NĂM (1954 – 1975)

      NHÌN LẠI 20 NĂM CỦA MỘT DÒNG VĂN HỌC

                                 Mang Viên Long

         Thời gian 20 năm cho một dòng văn học không phải là nhiều, nhưng nhìn lại 20 năm của Văn học Miền Nam (1954 – 1975) quả thật dòng Văn học non trẻ ấy đã để lại một ấn tích rất sâu rộng và giá trị, cho Văn học Việt nam - ghi dấu một thời kỳ đặc biệt nhất của đất nước trong 20 năm nội chiến; về hai lãnh vực nghệ thuật cũng như tư tưởng.

          Dòng văn học phong phú đa dạng ấy đã được hình thành từ niềm khao khát tự do sáng tạo, trên nhiều lãnh vực, nhất là thơ và văn – đã in đậm một dấu son kỳ vĩ trong lịch sử đổi mới của Văn học Việt nam – đánh dấu một khởi đầu khởi sắc sau nhiều chục năm lặng lẽ, sáo mòn, hay “đồng phục”!  

          Toâi nhôù tôùi nhaän xeùt chính xaùc, voâ tö cuûa giaùo sö Nguyeãn Hueä Chi veà luaän aùn phoù tieán só cuûa oâng Traàn Höõu Taù (ngaøy 6 thaùng 1/1994 taïi Haø Noäi) veà ñeà taøi nghieân cöùu vaên hoïc “Khuynh höôùng Vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä trong caùc thò thaønh mieàn Nam” nhö sau : “(…) phaûi noùi raèng, töø sau naêm 1955, moãi khi nghó veà vaên hoïc mieàn Nam, döôùi chính theå Saøi Goøn, giôùi nghieân cöùu vaø roäng ra caû baïn ñoïc chuùng ta thöôøng rôi vaøo moät thieân kieán ít ñöôïc thay ñoåi : Vaên hoïc Sai Goøn chuû yeáu laø vaên hoïc “thöïc daân môùi” (…)”. Ông Trần Hữu Tá, sau 19 năm tiếp cận với Văn học Miền nam, đã “nhận ra” một khía cạnh trung thực không thể chối cãi, Văn học MN là “văn học yêu nước tiến bộ”; nhưng đó cũng chỉ là “cái nhìn” còn giới hạn và phiến diện trong “tầm nhìn” của ông. Dòng Văn học 20 năm ở Miền nam thực sự còn là “dòng Văn học của sự dấn thân, phản kháng, và luôn đổi mới!” của những người cầm bút chân chính, đại diện cho giới trí thức Miền nam, trước mọi đổi thay bất hạnh của đất nước và của chính thân phận mình!

               Riêng tại Saigon, đã có hơn mười tờ tuần báo, tạp chí Văn học được xuất bản; có thể kể như:  Sáng Tạo, Tân Phong, Văn Nghệ, Văn, Bách Khoa, Văn Học, Vấn Đề, Tư Tưởng, Nghiên Cứu Văn học, Thời Tập, Trình Bầy, Khởi Hành, Đối Diện, Tân Văn, Chính Văn, Phổ Thông (…). Bên cạnh những tờ báo “chính thức” có manchett được xuất bản, còn có một số tờ báo “tự phát” của sinh viên các trường đại học Văn khoa, Luật, Khoa học; và của những nhà thơ - nhà văn - nhà giáo có tâm huyết; xuất bản không định kỳ, bằng nhiều phương tiện in ấn, phát hành riêng lẻ, góp phần cho sinh hoạt Văn học thêm đa dạng và phong phú!

              Tại các tỉnh, thành phố Miền nam, những tờ tạp chí Văn học địa phương, tuy được in ấn giới hạn về số lượng, được thực hiện “tự túc” trong một hoàn cảnh chiến tranh rất khó khăn, nhưng đã làm nên “bộ mặt Văn học” Miền nam luôn đổi mới, dấn thân, và phát triển. Ở các tỉnh phía Nam, có các tờ Khai Phá, Khuynh Hướng hoạt động rất nhiệt tình; miền Trung sinh hoạt VHNT càng sôi nổi và tích cực hơn, như các tờ Ý Thức (Phan Rang), Dựng Đất ( Nha Trang), Sóng, Hiện Diện, (Tuy Hòa), Bằng Hữu, Nhìn Mặt ( Qui Nhơn), Đồ Bàn (Đà Lạt), Trước Mặt ( Quảng Ngãi), Cùng Khổ (Đà Nẵng), Việt, Gió Mới, Lành Mạnh (Huế), Cửa Việt (Quảng Trị) (…)

              Trong một hoàn cảnh còn nhiều hạn chế, khó khăn về liên lạc, in ấn và phát hành; nhưng những tờ tuần báo, tạp chí “tự phát” địa phương đã luôn là niềm tự hào của những người cầm bút trẻ, trước vận mệnh của Văn học và Quê hương.

             Dòng Văn học 20 năm ở Miền nam, vì hoàn cảnh riêng lúc bấy giờ - đều có chung một nền tảng vững chắc “Yêu nước/ Dấn thân/ Phản kháng” = theo dòng sáng tác “hiện thực ý thức” (chứ không phải “hiện thực định hướng” khuôn rập) – nên sự tự do sáng tạo của mỗi cá nhận đều được tôn trọng, phát triển, trên tinh thần trách nhiệm của một công dân (và một người cầm bút có ý thức).

              Trên nền tảng “Yêu Nước” nồng nhiệt, vô tư, công bình, trong sáng của tuổi trẻ – người cầm bút đã ngày đêm “dấn thân” vào đời, hòa nhập, và thực chứng bằng chính cuộc sống lao đao, khổ đau của mình (và những người thân chung quanh); để trải bày qua những trang viết với nhiều mồ hôi, nước mắt – và đôi khi cả máu! Sự “dấn thân” giống như sự hy sinh – để chỉ mong những ưu tư, khát vọng dựng xây cho một đời sống yên lành, tự do, hạnh phúc sẽ sớm trở thành hiện thực với tất cả…

             Sự dấn thân, rất nhiều lúc đòi hỏi ở sự kiên nhẫn và can đãm trước mọi thử thách gian nguy; nhưng tất cả họ đã không sờn lòng, qua những trang viết, “phản kháng” tích cực cuộc chiến tranh tương tàn, dai dẳng và hiểm độc, từ các thế lực chuyên quyền trong và ngoài nước; đã đưa dân tộc bước sâu vào cõi điêu linh, thãm khốc! Sự phản kháng của người cầm bút Miền nam trước tình thế hiện tại, qua những tác phẩm, cũng là trách nhiệm thiêng liêng bất khả xâm phạm của một công dân yêu nước, có ý thức trong một đất nước Tự do…

            Được tiếp nhận trực tiếp từ nhiều dòng Văn học tiến bộ trên thế giới, Văn học Miền nam 20 năm đã có nhiều bước tiến triển, phát triền đi vào chiều sâu của chân giá trị đích thực, mà không bị một trở lực nào ngăn cấm; đạt được sự thành công cả hai phương diện Nghệ thuật và Học thuật! Do vậy, Văn học 20 năm ở Miền nam đã hình thành nên một dòng Văn học tiến bộ, đổi mới không ngừng…

           Sau hơn 40 năm – nhìn lại những thành tựu 20 năm, chúng ta có thể tự hào một điều: Văn học Miền nam 20 năm (54 – 75) là một dòng Văn học của sự Tự do sáng tạo, Tự do góp phần, chung sức chung lòng  dựng xây của tất cả; đã phản ánh trung thực nhất niềm khát vọng và hy vọng của dân tộc trong thời kỳ gian nguy nhất của Đất nước - với những tấm lòng tràn đầy nhiệt huyết và quả cam!

          Đó là một điểm son mãi mãi sáng ngời trong lịch sử văn học Việt nam cho mọi thời kỳ… 

Quê nhà, tháng 12 năm 2014

MANG VIÊN LONG