Đọc thơ Xàm Cú của Nguyễn Viện
VŨ THANH SƠN

nguyễn viện

Nhà thơ Nguyễn Viện vừa giới thiệu 34 bài thơ ngắn đặt dưới một tên gọi chung: thơ Xàm Cú. Một lần nữa với những bài thơ Xàm Cú này, Nguyễn Viện cho chúng ta thấy một năng lực sáng tạo mạnh mẽ và cách tân độc đáo của ông.

Nhưng trước hết, tại sao lại là Xàm Cú?

Xàm Cú làm cho chúng ta liên tưởng đến thể thơ haiku truyền thống của Nhật Bản. Cũng cùng một bố cục ba dòng, tuy nhiên Nguyễn Viện không hề tuân thủ theo quy tắc bó buộc của haiku về âm tiết, hình ảnh, chủ đề…, mà trái lại, ông tung tẩy, phóng túng với ngôn ngữ để chuyển tải một thứ nội dung mà ông (hay chính chúng ta?) coi là Xàm.

Hãy đọc thử một vài bài trích từ Xàm Cú.

20

Một ngàn lần tôi đạp

đất ngàn năm văn hiến

bốn ngàn lần em ứa

15

Một cơn mưa vừa chết

giữa khe, tôi mắc nghẹn

bến bờ của hư vô

4

Một lần tôi đứng đái

Cả ngàn thu vỡ bọng

Hồn vía mờ hơi sương

25

Em khép lại đôi chân

mộ phần tôi che giấu

mờ mịt phía chân trời

12

Một tôi đã đi tu

Một tôi bị bỏ tù

Một tôi bày trong tủ

(rất ư là ưu tú

âm mưu làm lãnh tụ)

3

Từ bữa em nguyệt tận

Kách mệnh băng vệ sinh

Dòng kinh thơm độ lượng

9

Tôi nhặt một viên đá

Ở nơi Phật sinh ra

Biết Phật chưa giải thoát

…

Những hình ảnh như: khe, kinh, băng vệ sinh, chim, cái lờ, hòn dái, tinh trùng, tinh dịch, nứng, cửa mình, lông, vú…; những hình ảnh mà nhiều người coi là thô tục, dơ dáy và cấm kỵ đối với thi ca, lại xuất hiện với một mật độ dày đặc đến kinh ngạc. Tuy nhiên, điều đáng nói và cũng là cái làm nên sự độc-đáo-gây-tranh-cãi của Nguyễn Viện, đó là ông đã đưa chúng vào thơ một cách hồn nhiên, đầy thơ mộng, ví dụ như trong những bài số 3, 4, 15, 25…trích dẫn ở trên cũng như ở nhiều bài khác trong Xàm Cú. Sẽ có rất nhiều cái tai vốn đã quen với những giai điệu du dương, óng mượt sẽ dị ứng với những nghịch âm chỏi ngược này. Điều đó dễ hiểu, bởi vì cách thực hành thi ca của Nguyễn Viện đã hoàn toàn đi ngược lại một trăm tám mươi độ với quan niệm mỹ học truyền thống, mà với thời gian, đã trở thành điển phạm, thành định kiến không thể lay chuyển nổi về thơ, về cái đẹp trong thơ hay cái đẹp nói chung. Làm thế nào để Châu Mỹ của Christopher Colombus không còn là giấc mơ mà là một hiện thực gần gũi đối với một chiếc xuồng ba lá không phải là vấn đề của từng cá nhân đơn lẻ nữa, mà là vấn đề của số đông.

Trái lại, ở một phương diện khác, những từ ngữ được coi là cao quý như: lãnh tụ, cách mạng, văn hiến, Phật, tòa sen, … chỉ có thể xuất hiện trang trọng ở những khẩu hiệu, diễn văn, nghị quyết hay trong kinh kệ. Chúng phải được tôn vinh, tôn thờ, chứ không thể hoặc không được đem ra bôi nhọ, diễu cợt. Sẽ có những cuộc đấu tố, những tòa dị giáo mọc lên khắp nơi để buộc tội những hành vi xúc phạm này.

Chính thái độ diễu cợt, chế nhạo những định chế, trật tự, lý tưởng, đạo đức, giá trị…này đã thực sự làm nên “cái chất” đặc thù của văn chương Nguyễn Viện, một thứ văn chương bất tuân, bất kính và phạm thánh. Ngược lại, chúng ta sẽ bắt gặp một Nguyễn Viện khác, nhạt nhẽo và bất lực, khi Nguyễn Viện buông thả mình vào những bài thơ triết lý vụn vặt, suy tư, cho dù “suy tư thành khẩn”.

Đối với Nguyễn Viện những thứ giá trị được coi là cao quý đó, thực tế của xã hội Việt Nam hiện thời đang cho thấy chúng chỉ là cái bánh vẽ, là rác rưởi không hơn không kém. Cái cao quý thật sự, theo Nguyễn Viện, chính là con người bằng xương bằng thịt, với khát vọng, đam mê, nhục dục tràn trề không che đậy của nó. Chẳng phải con người trước hết phải là con-người-thân-xác, hiện hữu bằng chính thân xác của mình, trước khi làm một con người hiểu biết, con người chính trị, con người xã hội… đó sao?

Khi một thời đại, một xã hội mà bạo hành, phi nhân tính lên ngôi, mọi cái đẹp đều bị huỷ diệt, mọi lời rao giảng khuôn vàng thước ngọc đều vô ích.

Hãy quét cho sạch những thứ rác rưởi trên quê hương chúng ta.

Nguyễn Viện từng nói về văn chương của mình:

“Văn chương tôi không phải hoa hồng cho cuộc sống quá cay đắng này. Vì thế, tôi tặng bạn cây búa.”

Không chỉ cây búa, Nguyễn Viện còn tặng cho chúng ta sự thật, sự thật về những phận người sống kiếp lưu vong trong một quê hương bị đánh mất.


                                                    Vũ Thành Sơn
                                                                                                                                                    (từ: VV)



                               *