TRẦN NHUẬN MINH
VÀ ĐỂ NHỮNG CÂU THƠ
HÓA THẠCH THỜI GIAN
TIỂU LUẬN PHÊ BÌNH
* * *
TRẦN MINH
HÀ - TRẦN NHUẬN VINH
(Sưu tầm, biên soạn)
NHÀ
XUẤT BẢN VĂN HỌC
Năm 2019, cha của chúng tôi, nhà thơ Trần Nhuận Minh tròn 75 tuổi. Ông
coi năm này rất có ý nghĩa trong cuộc đời mình, vì ông nhận ra rằng, quĩ thời
gian còn lại không được bao nhiêu. Ông đồng ý cho in tập thơ Biết gửi cho ai, tác phẩm thứ 47
trong văn nghiệp của ông và tỏ ý sau đó sẽ không in tập thơ mới nào nữa. Còn
khoảng 100 bài, trong đó có những bài ông rất tâm đắc, có những bài đã đăng
báo, ông gom lại, giao cho tôi và em trai tôi, tiến sĩ Trần Nhuận Vinh, còn sau
này có in hay không, in đến mức nào, thì
còn tùy. “Sức người có hạn / Trời cao khôn
cùng !…” ông đã viết thế.
Chính đó là lí do khiến chúng tôi thấy cần phải cố gắng hoàn thành sớm tập
sách này, coi như là tập 3 trong bộ sách 3 tập, sưu tầm các bài đã đăng báo của
các nhà thơ, nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu và biên khảo văn học về cha tôi
và các tác phẩm của cha tôi.
Tập thứ nhất Trần Nhuận Minh và
ba lần định vị cho thơ
của GS Phong Lê và nhiều tác giả, Nhà xuất bản Văn học in và phát hành năm
2009, tập thứ 2, Trần Nhuận Minh và
một hướng tìm diện mạo mới cho thơ của nhà phê bình văn học Đỗ Ngọc Yên
và nhiều tác giả, Nhà xuất bản Hội Nhà văn in và phát hành năm 2015. Tập thứ 3
này có tên Trần Nhuận Minh và để những
câu thơ hóa thạch thời gian,
lấy tên bài của nhà thơ Ngô Xuân Hội đã đăng báo Văn Nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam
Với tiêu chí bài viết phải đã đăng báo, nên có bài như bài phỏng vấn của
nhà báo, nhà thơ Trần Hoàng Thiên Kim đã đăng báo Văn Nghệ Công an từ năm 2008, nhưng chúng tôi không tìm được trang
báo. Nay tình cờ thấy trên internet, có ghi trang báo điện tử đã đăng bài,
chúng tôi tải về và đưa in nguyên văn. Từ đó ở tập 3 này, chúng tôi có đưa in
một số bài đã đăng trên các báo điện tử, là điều 2 tập trước không có, bởi nghĩ
rằng, đó cũng là một cách công bố tác phẩm và thậm chí đăng trên báo điện tử,
số người truy cập còn nhiều hơn rất nhiều, kể cả những độc giả ở nước ngoài,
điều mà các bài chỉ đăng báo giấy, không thể có được. Đọc báo điện tử đang là
một chọn lựa của hàng triệu người và ngày càng phổ biến, thay cho đọc các báo
giấy như trước đây. Ở một đôi bài cần thiết, chúng tôi có vài dòng chú thích
thêm ở dưới (Ghi tắt là NBS - Người Biên
Soạn), kính mong được các tác giả thông cảm và lượng thứ.
Chúng tôi vô cùng cảm ơn các tác giả, các ban biên tập báo và các nhà
xuất bản, đã viết và đăng bài, in bài, về cha tôi và các tác phẩm của ông.
Chúng tôi đã cố gắng rất cao để có tập sách này, trước hết như là ghi lại những
kỉ niệm rất đẹp trong cuộc đời lao động nghệ thuật của cha tôi, với những đồng
cảm và những lời động viên rất cao quí của các nhà văn, nhà phê bình, nhà báo
và của cả các bạn đọc, sau nữa sẽ là sách công cụ cung cấp tư liệu đáng tin cậy
cho các bạn nghiên cứu sinh, các sinh viên và học sinh… muốn tìm hiểu về cha
tôi và các tác phẩm của ông.
Dù cố gắng đến mức nào, tập sách chắc
cũng khó tránh khỏi những khiếm khuyết, chúng tôi rất mong nhận được sự lượng
thứ và chỉ giáo của các nhà chuyên môn và các quí vị bạn đọc.
Hạ Long, đầu xuân Kỉ Hợi, 2019
Nhà
thơ Trần Nhuận Minh, sinh ngày 20-8-1944. Quê quán: Điền Trì, Quốc Tuấn ,
Nam
VÀI NÉT VỀ QUÁ TRÌNH HỌC TẬP, CÔNG TÁC: Tốt nghiệp khoa
Ngữ văn trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (1982). Từng là giáo viên; Bí thư Đảng
đoàn, Chủ tịch Hội Văn Nghệ Quảng Ninh, Tổng Biên tập báo Hạ Long…
TÁC
PHẨM CHÍNH ĐÃ XUẤT BẢN: Thơ: Đấy là tình
yêu (1971); Âm điệu một vùng đất (1980); Thành phố bên này sông (1982); Nhà thơ
và hoa cỏ (1993); Giọt phù sa vạn dặm (2000); Bản Xô nát hoang dã; Trần Nhuận
Minh - Tuyển tập tác phẩm thơ (2005); Gửi lại dọc đường (2005); 45 khúc đàn bầu
của kẻ vô danh; Miền dân gian mây trắng (2008); Bốn mùa - Pou Seasons (2008). Văn: Trước mùa mưa bão (1980); Hòn đảo phía chân
trời (2000); Truyện chọn lọc viết cho thiếu nhi (2002); Đối thoại văn chương (Lý
luận, viết chung với Nguyễn Đức Tùng - 2011)…
GIẢI THƯỞNG VĂN HỌC: Giải thưởng Nhà Nước về Văn học nghệ
thuật đợt II năm 2007, và 21 giải thưởng
văn học khác…
|
T
|
heo Địa
chí Hải Dương, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Trần
Nhuận Minh thuộc họ Trần Điền Trì, một dòng họ có truyền thống khoa bảng lâu
đời, thời trước nhiều người đỗ đạt làm quan. Ông tổ đời thứ 9 tên Trần Thọ
(1639 - 1700), tự Nhuận Phủ, đỗ Tiến sĩ khoa Canh Tuất, 1670, làm quan đến chức
Tham tụng (Tể tướng), tước Phương Trì hầu. Thọ sinh ra Cảnh, Cảnh sinh ra
Tiến, Tiến sinh ra Khuê, Khuê sinh ra Ích, người nào cũng nối được chí tiền
nhân. Nhưng đến Trần Hoàn, ông nội nhà thơ, tổ đời thứ 15 là một nhà nho nghèo,
mặc dù học giỏi nhưng vì có bố (Trần Tấn - tổ đời thứ 14) đã tham gia phong
trào Cần vương của vua Hàm Nghi, chiến tướng
của Nguyễn Thiện Thuật, hy sinh năm 24 tuổi, khi chỉ huy chống Pháp trong
trận cưối cùng giặc càn vào Bãi Sậy, nên Pháp không cho làm gì. Hoàn sống bằng
nghề dạy học, cảnh nhà sa sút. Đến bố nhà thơ, tổ đời thứ 16, chuyên đi cày
thuê, đồ thị phát triển của gia tộc rơi xuống mức thấp nhất.
“Không
ai giàu ba họ, không ai khó ba đời”, đến đời thứ 17 họ Trần Điền Trì quật khởi
với hai tên tuổi lẫy lừng, nhưng không phải trên chính trường mà trong lĩnh vực
văn chương, đấy là Trần Nhuận Minh và Trần Đăng Khoa. Trần Đăng Khoa thì nổi
tiếng quá rồi, không nói đến cũng đã nhiều người biết. Nhưng còn Trần Nhuận
Minh? Đọc những “Hòa bình lập lại Đông Dương (tùng tùng tùng / á lơ hò lờ)/ Anh Chiến chị Dự (tùng
tùng tùng / á lơ hò lờ) kết duyên Châu
Trần…” và đặc biệt “VIỆT cường nổi
tiếng Á Đông”, bài thơ Nhuận Minh viết khi còn mặc quần thủng đít, theo yêu
cầu của các bậc cao niên trong họ để phân định thực hư về tài thơ vẫn được đồn
đại bấy lâu của bác (gọi bác, vì ông ở
ngành trên) tôi cứ nghĩ thơ Trần Nhuận Minh xuất hiện bất phùng thời chứ thi
tài ông em mười, ông anh cũng được… tám, chín. Chả kém! Này nhé:
“VIỆT cường nổi tiếng Á Đông
DÂN mình lớp lớp đứng lên
CHỦ quyền dành lại, còn truyền sử xanh…
CỘNG thêm những bậc tài danh
HÒA trong bão táp mà thành thép gang
ĐỘC ác thay lũ hung tàn
LẬP nền thống trị Việt Nam
TỰ nhiên bao cuộc đổi dời
DO dân đứng dậy, rạch đôi ngai vàng
HẠNH Nguyên máu giặc còn loan
PHÚC Yên, Vạn Kiếp tiếng vang còn truyền…”
Yêu
cầu của đề bài: “…làm bài thơ 12 câu. Đọc chữ đầu câu từ trên xuống dưới là: “Việt Nam
Từ tác phẩm đầu tay viết theo cái khung có sẵn bởi người ra đề, sau đó
ném câu chữ của mình vào cho thành bài theo yêu cầu họ mạc ấy, vô tình mở ra
khuynh hướng sáng tác dài lâu cho Trần Nhuận Minh về sau. Chiếc đòn
gánh cong, bài thơ đầu tiên in báo của ông thể hiện rõ nhất
điều này:
“Bà tôi có chiếc đòn gánh cong
Nửa đời gánh mướn kiếp long đong
Đường lầy, gánh nặng, vai cháy bỏng
Mỗi bước chân đi, nước mắt ròng... ”
Tiếp đó bài thơ kể việc bà gánh nặng bị ngã, chiếc đòn gánh đè lên
khuôn ngực già, khiến bà không dậy được nữa, chiếc đòn gánh chuyền vai mẹ. Cho
đến một ngày làng quê thành lập hợp tác xã, tác giả đã chặt chiếc đòn gánh để
đóng chiếc xe chạy giữa đồng, chặt đứt luôn kiếp làm thuê gánh mướn vẫn đè nặng
người nông dân hết đời này sang đời khác.
Giải phóng đôi vai là một việc đáng trân trọng, nhưng chặt chiếc đòn
gánh rồi ước mơ được thực hiện thì khiên cưỡng. Vì chiếc đòn gánh chỉ là một mảnh
tre, trong việc đóng chiếc xe nó chẳng mấy giá trị. Để có đủ nguyên vật liệu
làm xe, chặt cả cây tre vẫn còn ít. Thứ nữa đòn gánh, đòn xóc, đòn càn là những
công cụ thân thuộc nghìn đời nay của nông dân. Dù bây giờ đường đồng, mương
máng nhiều nơi đã được bê tông hóa, xe cơ giới, xe thủ công có thể chạy thoải
mái giữa những bờ xôi ruộng mật, thì những thứ đòn ấy vẫn mãi là bạn thiết của
nông dân, chẳng mấy ai chặt bỏ, vì thế Chiếc đòn gánh cong là bài
thơ viết lấy được. Khuynh hướng sáng tác này gắn bó với tác giả tới 30 năm. Năm
1986, công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng bắt đầu, Trần Nhuận Minh mới như
nàng công chúa ngủ trong rừng, bừng tỉnh, quyết tâm đoạn tuyệt với nó, đoạn
tuyệt với lối thơ minh họa, tuyên truyền mà ông đã viết rất say mê và chân thành.
Nếu
lấy năm 1954, năm nhà thơ viết VIỆT cường nổi tiếng Á Đông làm mốc,
đến hôm nay Trần Nhuận Minh đã có 60 năm cầm bút. Trong bài khảo cứu công phu về thơ ông, Giáo
sư Phong Lê, nguyên Viện trưởng Viện Văn học Việt Nam
Còn theo
tác giả, sáng tác của ông đến nay chia làm hai giai đoạn rõ rệt. Giai đoạn một,
từ khi viết bài thơ đầu tiên (1954) đến năm 1986, năm đất nước bước vào công
cuộc đổi mới. Giai đoạn hai, từ năm 1986 đến nay. Dù phân chia theo cách nào,
một điều mà ai cũng phải ghi nhận đấy là khả năng tự làm mới - cho thơ mình hay
hơn lên, của tác giả. Đối với người cầm bút, điều này thật đáng quý. Không ít
người không có khả năng thay đổi. Tư duy một chiều mãi thành quen đến khi thấy
những điều mình viết là cũ, không phù hợp với cuộc sống, muốn cách tân mà lực
bất tòng tâm, đành buông xuôi. Giải mã bí mật này ở Trần Nhuận Minh, ngoài cái
vốn trời cho, theo tôi có lẽ do ngay từ thuở thiếu thời ông đã hướng đời mình
vào thơ. Nỗi buồn, niềm vui, hy vọng, thành công, dở, hay, thất bại… đều từ cái
gốc này mà ra...
Trong Đối thoại văn chương, tập luận về thơ rất hay giữa hai nhà
thơ Trần Nhuận Minh và Nguyễn Đức Tùng, hơn một lần Nguyễn Đức Tùng đề nghị
Trần Nhuận Minh thử tự chọn cho mình ba bài thơ hay nhất, mỗi bài ở mỗi thời
kỳ, và hơn một lần Trần Nhuận Minh thoái thác. Thay vào đó ông chọn ba bài đặc
trưng (tức là những bài “có cái để mà nói”). Ở thời kỳ thứ nhất, viết để minh họa tuyên truyền thì đấy chính là bài Chiếc đòn gánh cong mà tôi đã đề
cập ở phần trên. Còn thời kỳ thứ hai là bài Phút lâm chung của cụ Hãn. Đây là bài thơ, viết về số phận của nhân dân, cụ thể là ông
bảo vệ già và lũ trẻ con: Đất nước chả giầu lên được / Dù tôi chắt bóp
từng đồng. Bài thơ chạm vào cơ chế xã hội, đã phản ảnh một thời,
người ta làm những điều vô cùng độc ác, nhân danh cái thiện và làm với thiện
tâm hẳn hoi. Vì thế càng đáng sợ. Phải có thời gian rất lâu sau, người thiện
mới nhận ra mình ác. Muốn thiện lại
thành ra ác / Có ai giống với tôi không? Và nhà thơ nói với các bạn
trẻ: Tha cho lỗi lầm thế gian… Còn thời kỳ thứ ba là bài thơ (hay đoạn
thơ) viết về Con Người, rút ra
từ tập Bản Xônat hoang dã (2003). Tên bài thơ (hay đoạn thơ) chỉ là
cái chấm tròn, vì ý tưởng các bài lẫn trong nhau trong một tư duy nghệ thuật mà
tác giả thấy chỉ có ở mình khi viết tập thơ này:
“Tôi Thứ Nhất đã chết/ Nằm duỗi thẳng
trong quan tài
Tôi Thứ Hai vẫn sống
Là thể xác
Mà không phải là thể xác
Là linh hồn
Mà chẳng phải linh hồn…
Tôi Thứ Hai ngạc nhiên
Không hiểu vì sao
Chính Nó đã chết rồi
Mà gương mặt vẫn âm thầm đau khổ
Vẫn chưa tan
Những dãi dầu trần thế…”
Ở đây, con người tự phân thân ra làm hai, cái TÔI nọ nhìn ngắm và phán xét cái TÔI kia một cách nghiêm khắc, lạnh lùng
và rút ra cái kết luận không dễ được chấp nhận: “Cõi trần gian / Chẳng có gì
tươi đẹp hơn Cái Chết...”
Ba
giai đoạn thơ hoàn toàn khác nhau. Ba bài thơ cũng hoàn toàn khác nhau. Nhưng
chú ý ta sẽ thấy, có một điều rất nhất quán, xuyên suốt toàn bộ đời thơ Trần
Nhuận Minh. Ấy là, khi nói đến cái
chết, ngay sau đó, bao giờ tác giả cũng nói đến sự sống và đặt hai cái ấy liền
kề nhau, thể hiện một thái độ sống tích cực. Xuân Quỳnh: “Dù thơ em viết chửa hay hơn/ Em đang tập
làm thơ cho có ích…” Cùng quan niệm thơ phải có ích, theo Trần Nhuận Minh: “Nhiệm vụ của thơ là phải hay. Còn nhà thơ,
chỉ có một nhiệm vụ thôi là phải viết
hay”. Và để viết hay, giải pháp của ông là sống đẹp, đúng với những
gì mình viết. Chính vì thế trong đời sống ông luôn điềm đạm, nhún nhường. Nếu
có bất cứ ai tranh với ông, hoặc ông biết là sẽ tranh với ông, thì ông xin thua
ngay từ trước; cho đến tận bây giờ. Tôi phục ông lần vào thăm trại tạm giam
Hang Son của công an tỉnh, tình cờ nghe một người tù đổ câu cải lương buồn.
Bằng mẫn cảm của nhà thơ, ông đoán sau giọng ca hiu hắt ấy, nhiều phần là một
nỗi niềm oan khuất. Và đúng vậy. Tìm hiểu, ông được hay người tù này bị tù chỉ
vì… đã chửi Chủ tịch xã! Mà lý do chửi thì rất chính đáng. Lập tức ông can
thiệp, cuối cùng người tù được tha. Phục ông ở sự cảm thông sâu sắc với Nguyễn
Hữu Đang, để có một ứng xử bình dị mà rất con người với ông Đang trong một cuộc
gặp gỡ. Phục ông bởi sự độ lượng hơn người trong những ứng xử đời thường. Đấy
là lần năm 1990, ông mua được một cái xe đạp nữ mới, phụ tùng ngoại, giá 680
nghìn đồng. Một buổi chiều ông để xe ở sau nhà, vào nhà lấy thêm tiền ra mua
sách, cho nhanh, thì mất. Đoán kẻ trộm sẽ mang đi Hải Phòng tiêu thụ, nên suốt
đêm ông chờ ở bến tàu. Đúng lúc chuyến tàu đầu tiên buổi sáng nhổ neo, ông toan
về thì thấy cái xe của mình chạy sồng sộc qua trước mặt để lên tàu cho kịp. Ông
đuổi theo một đoạn chợt nhận ra thằng trộm là con một người quen. Ông đứng lại
ngay. Giám đốc Công ty chạy tàu Khuất Duy Chưng, thức cùng ông đêm ấy để bắt
trộm giúp ông, bảo: Tôi sẽ yêu cầu bến Hải Phòng giữ cái xe lại cho anh. Ông
bảo: thôi, cảm ơn anh, không cần nữa. Và về. Hoặc nữa, ngày 05/8/2001 ông đi từ
Hà Nội về Quảng Ninh. Đến gần Ghẽ (huyện Cẩm Giàng, Hải Dương) lúc 22 giờ 15
phút, xe con của ông đang dừng bên đường thì bị một cái xe tải lao đánh “rầm”
một tiếng. Cái xe tải này di cái xe con của ông trên mặt đường 55 mét, thì quặt
trái và phanh độc khiến xe ông bay chéo trên không trung 57 mét, qua giải phân
cách ở giữa đường, cắm đầu xuống ao nông thả muống ở phía bên kia đường, cách
mép cuối cùng của vệ đường 2 - 3 mét. Vỏ cái xe con của ông bị vò nát như cái
vỏ trứng, toàn bộ 2/3 xe phía sau, bị cái ba đờ sốc của xe tải kéo giật ra,
trống hoác, cái cặp số của ông để ở cốp xe cũng bẹp rúm… Trần Nhuận Minh chết
lâm sàng bốn tiếng đồng hồ liền. Khi tỉnh lại, ý nghĩ đầu tiên của ông là: “Tưởng chết thế nào chứ thế này thì đơn
giản, tớ thấy được”. Và ông đã viết văn bản yêu cầu công an không xử lý xe,
không xử lý tài xế, cũng không yêu cầu nhà xe bồi thường tiền cho cá nhân mình.
Cái xe hư nát thì đã có bảo hiểm lo. Nhà xe, một phụ nữ ở thành phố Hồ Chí
Minh, đi áp tải hàng, nói: cháu có phúc mới đâm vào chú (!). Cái xe của chú bay
như một chiếc lá khô. Phim Hollywood còn phải gọi bằng cụ. Cháu nghĩ chuyến này
cơ nghiệp nhà cháu thế là hết…
Nhưng phục nhất là lần ông đến ăn cơm khách ở
nhà học trò khi còn làm thầy giáo. Nhà không có mâm, cơm dọn trên cái sàng gạo,
chỉ có một đĩa tép riu rang và một bát canh rau cải, cũng nấu với tép. Ông ngồi
đầu nồi, trực tiếp so đũa, xới cơm như một người con cả của gia đình, bên kia
nồi là Hiệp (học trò). Đúng lúc ấy, một con nhái, chả biết thế nào nhảy tõm
ngay vào bát canh cải duy nhất có trên “mâm”. Mẹ Hiệp hoảng hốt, còn Hiệp thì
ngồi đực ra không biết xử lý như thế nào. Thầy Minh liền lấy muôi múc canh chan
luôn vào bát cơm của mình, ăn ngon lành, như không có điều gì xẩy ra, giải tỏa
cho hai mẹ con người học trò khỏi nỗi khó xử, rồi sau đó, cả mẹ và Hiệp đều
chan chung bát canh… Chỉ người hiền mới có được những ứng xử thấm đẫm tính nhân
văn như thế.
Thông kim bác cổ, lại luôn sống
với một tinh thần công dân cao cả, mỗi ý kiến của ông đề xuất khi còn đương
chức (Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Hội Văn Nghệ Quảng Ninh…) hay sau này, khi đã
thôi tham chính, thường được nhiều người lắng nghe, ủng hộ. Nhờ thế bây giờ
Quảng Ninh mới có được Ngày thơ truyền thống (tiền đề của Ngày thơ Việt Nam
Trần Nhuận
Minh đã nhận Giải thưởng Nhà Nước về Văn
học nghệ thuật ( đợt 2, năm 2007 ) 2 Huân chương Lao Động cùng 21 giải
thưởng văn học khác. Nhiều năm trên cương vị Trưởng ban Thơ Hội Văn Nghệ Quảng
Ninh, ông đã có công phát hiện, bồi dưỡng nhiều cây bút thơ vùng mỏ, giúp họ
sớm vượt qua những vụng dại ban đầu để nhanh chóng đi xa.
Trong số đó, 4 người: Nguyễn Châu, Trần Ngọc Tảo, Trần Tâm, Ngô Xuân Hội sau
này trở thành Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Nhưng thành tích ấy của ông thì
không mấy người tính cho…
TP Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2015
Nguồn:
Báo VĂN NGHỆ
số 44 (2906) Thứ Bảy 31/ 10/
2015
|
Đ
|
ó là tập “Trần
Nhuận Minh và ba lần định vị cho thơ” (Nxb Văn học, 2009), và “Trần
Nhuận Minh và một hướng tìm diện mạo mới cho thơ” (Nxb Hội Nhà văn,
2015), có thể coi là tập I và tập II vì cùng có chung một nội dung và một thể
thức biên soạn. Trần Minh Hà và Trần Nhuận Vinh đã rất công phu và nghiêm túc,
sưu tầm các bài viết về thơ Trần Nhuận Minh đã in sách, đăng báo trong nhiều
năm qua, tập hợp lại trong 2 tập sách này, với tổng độ dày 756 trang, của
khoảng 80 tác giả, trong đó có nhiều tên tuổi quen thuộc như Huy Cận, Phong Lê,
Mai Quốc Liên, Hữu Thỉnh, Bằng Việt, Phạm Tiến Duật, Trần Mạnh Hảo, Vũ Quần
Phương, Nguyễn Bùi Vợi, Xuân Cang, Ma Văn Kháng, Đỗ Ngọc Yên, Nguyễn Trọng Tạo,
Thái Doãn Hiểu, Vũ Văn Sĩ, Phạm Khải, Nguyễn Văn Quảng… và nhiều tác giả khác,
cùng 5 nhà thơ, nhà văn, GS-TS nước ngoài, là Iuri Konhetxki, Châu Hồng Thủy (Nga),
Nguyễn Đức Tùng (Canada) và Phùng Trọng Bình, Dương Hạ Nguyệt (Trung Quốc).
Đến nay, Trần Nhuận Minh đã được xuất bản 31
tác phẩm, bao gồm 17 tập thơ; 3 tập truyện vừa và tiểu thuyết, 1 tập tiểu luận,
1 tập Đối thoại văn chương và 9 tập biên khảo. Trong đó nhiều tác phẩm đã được
tái bản từ 5 đến 22 lần. Một số thơ Trần Nhuận Minh cũng được dịch và xuất bản
ở nước ngoài. Giáo sư Phong Lê, trong một bài viết rất công phu: “Trần
Nhuận Minh và ba lần định vị cho thơ”, đã chỉ ra rằng, Trần Nhuận Minh
có 3 lần định vị cho thơ: lần thứ nhất là đến với giai cấp Công Nhân, lần thứ 2
là đến với Nhân Dân và lần thứ 3 là đến với Con Người. Nhà thơ Nga, Iuri
Konhetxki, là người đầu tiên, từ năm 1992, đã cho rằng Trần Nhuận Minh là người
học tập và kế thừa rất rõ rệt truyền thống hiện thực chủ nghĩa của thơ Đỗ Phủ
và điều ấy được giáo sư Mai Quốc Liên và nhà thơ Vũ Quần Phương nói sâu sắc
hơn, còn nhà thơ Nguyễn Đức Tùng thì coi Trần Nhuận Minh là nhà thơ thế sự rất
đặc sắc của thơ đương đại Việt Nam. Có thể nói, những ý kiến trên, đã có ảnh
hưởng ít nhiều tới các bài viết khác và đặc biệt, tới các luận văn Thạc sĩ khoa
học Ngữ văn về thơ Trần Nhuận Minh của các nghiên cứu sinh, được trích in trong
2 tập sách này.
Tôi rất thú vị với bài viết của nhà thơ Trần
Mạnh Hảo: “Trần Nhuận Minh, người bay bằng chân”,
khẳng định thơ Trần Nhuận Minh bay lên bằng đôi chân trần của sự thật, cũng
là cái chân trong chân, thiện, mĩ của nghệ thuật. Cách viết của
Trần Mạnh Hảo rất tinh xảo và tài hoa, rằng: cái thời em trai Trần Đăng Khoa đã
nổi như thần đồng, thì “thi tứ” của Trần Nhuận Minh còn rất nghèo, phải đi nhặt
vỏ bom Mỹ về làm thơ, hệt như người đi lượn ve chai thơ vậy. Thế rồi, khi tìm
được con đường đi của mình, tức là nhận ra cái chân của thơ, của đời
sống, Trần Nhuận Minh làm thơ hăng như cuốc đất. Ông (TNM) thả hồn lên trời như
chim, hết làm mây gió lại làm trăng sao… Ông bỏ làng quê và giun dế cho người
em ruột, để đánh đu với thiên hà, đi mà mò thơ trong vũ trụ như người mò tôm
cá…Ông quyết đi bằng đôi chân trần mà “bay lên” tới tận cùng, “thăng hoa theo
phép bay bằng chân của bút pháp hiện thực phương Đông”, và, (ở một phương diện
khác của bút pháp hiện thực nghiệt ngã của Trần Nhuận Minh), mà, nén không
gian, sự thật và tâm trạng của người đời “vào các khe chữ cho đến lúc phải bật
máu”…
Những tác phầm của
Trần Nhuận Minh đề cập đến nhiều lĩnh vực, nên có “quang phổ” rất rộng. Trong
bài viết: “Bản Xônat hoang dã nhìn từ góc độ thiền học”, nhà
nghiên cứu Nguyễn Văn Sơn, lại đặt thơ Trần Nhuận Minh trong hệ
quy chiếu của thiền học mà nhận ra lẽ phải trái, thị phi, yêu ghét, còn mất…,
những quan niệm về vũ trụ, nhân sinh. Bằng ngọn đuốc thiền học chiếu sáng, Trần
Nhuận Minh luôn chỉ ra, phân tích sự vật, hơn là khẳng định hay phê phán. Và
khi đã đạt đến Đạo, thì:
“Cõi trần gian
Chẳng có cái gì tươi đẹp hơn Cái Chết
Nếu tất cả mọi người từ thượng cổ
Đều sống cùng chúng ta
Thì thế giới này khủng khiếp đến nhường nào…”
Vì
thế, Trần Nhuận Minh cảm nhận được điều không dễ cảm nhận:
“Những sung sướng…..
Không còn làm tôi sung sướng
Những đau khổ
Cũng không còn làm tôi đau khổ…”
Nhà thơ Vũ Quần
Phương qua bài “Khúc đàn bầu thân phận” đã rất thấm thía và sâu
sắc khi đánh giá về Trần Nhuận Minh: “Ông tỉnh táo và tin vào mắt mình, khi
nhìn vào thực chất xã hội, khi theo dõi những số phận người. Không cố tình ca
ngợi, cũng không có ý định phê phán, Trần Nhuận Minh chỉ muốn thể hiện đúng
nhất, bản chất nhất, cái cuộc đời vốn có. Bút pháp hiện thực nghiêm ngặt, sâu
sắc và hàm súc, đã giúp ông lưu giữ được cả tâm và sự của
một giai đoạn giao thời khá nhiều nghịch cảnh, nghịch lí của cái xã hội “làm
chủ tập thể” đang tư bản hóa theo “định hướng xã hội chủ nghĩa”.
Trong “Trần Nhuận Minh và một hướng tìm
diện mạo mới cho thơ”của nhà phê bình văn học Đỗ Ngọc Yên và
nhiều tác giả, là tập tiếp theo tập trên. Đỗ Ngọc Yên cho rằng: “Trần Nhuận
Minh là người mạnh mẽ đến quyết liệt, không chỉ trong việc đổi mới thơ, mà quan
trọng hơn là làm lại chính mình với tư cách là một chủ thể thơ, một sự làm lại
nhọc nhằn, quằn quại và đau đớn. Ông không cần quan tâm đến lý thuyết về các
trào lưu, trường phái hay chủ nghĩa nào, mà có lẽ chỉ quan tâm làm sao đem đến
cho thơ Việt, một diện mạo mới và một hơi thở, sức sống mới”. Đỗ Ngọc Yên đánh
giá cao hai tác phẩm đặc sắc, dài hơi, được viết với bút pháp “lạ” của Trần
Nhuận Minh là “Bản Xônat hoang dã” và “45 khúc đàn
bầu của kẻ vô danh”. Ông nhận ra mạch trữ tình chiêm nghiệm và
biểu dương “phát hiện” của Trần Nhuận Minh trong đoạn thơ:
“Con người là những giọt nước mắt
Cảu Đấng Âm U rơi xuống trần gian
Giọt nước mắt bên phải là đàn ông
Giọt nước mắt bên trái là đàn bà
Chúng lẫn trong nhau
Mà hóa ra bát ngát…”
Ông cũng nhận ra “tính tự sự khái quát, mang
tính tổng kết nghiệm sinh và sự suy tư về cuộc đời, về sự bất biến của tự
nhiên” và cho đó là “cái tài của Trần Nhuận Minh” được bộc lộ trong thơ vừa rõ
rệt và vừa huyền ảo, để rồi từ đó, “từ việc tạo ý, lập tứ, đến bố cục tác phẩm;
từ ngôn ngữ đến hình tượng; từ giọng điệu đến khúc thức… đều là của riệng Trần
Nhuận Minh”:
“Kẻ khôn ngoan thường giấu điều mình biết
Ý nghĩ ở đàng Đông
Miệng nói ở đàng Tây
…….
Giấu mưu toan dưới những cốc rượu đầy…
Ta già rồi
Chẳng biết giấu vào đâu
Nỗi Ngu Dại
Học từ thời Tốt Đẹp
Nén hương tắt khi mình chưa trọn kiếp
Cầm chân hương đi đến cuối cuộc đời…”
Hai dịch giả Trung Quốc, GS-TS Phùng Trọng
Bình và Th.S văn chương Dương Hạ Nguyệt, trong 2 bài viết “Nhà thơ Trần
Nhuận Minh” và “Giá trị nghệ thuật thơ Trần Nhuận
Minh”, đã có nhiều ý kiến xác đáng, có thể coi là một công trình
nghiên cứu nghiêm túc, mang tính phát hiện cao. Hai bài này, in ở đầu tập Trần
Nhuận Minh, thi ca tinh tuyển tập, Nxb Phát thanh và Truyền hình Trung
ương Trung Quốc ấn hành, Bắc Kinh, 2014, với những dòng rất xúc động: “Quá trình soạn thảo bản dịch này, khiến tôi
có cảm giác như mình đang bước vào tận sâu đáy lòng của một con người, bước vào
thế giới tinh thần của một dân tộc, tôi mê mẩn, ăn ngủ không yên… khiến tôi
thậm chí muốn bộc lộ một điều gì đó, nảy sinh một ý tưởng bộc phát, không thể
kìm nén, những cảm xúc đó khiến lòng tôi thổn thức không yên... Thơ của ông
Trần Nhuận Minh đã gợi cho tôi quá nhiều cảm xúc mãnh liệt, và lối tư duy quá
sâu sắc. Nhà thơ Trần Nhuận Minh đã dùng đôi mắt tinh tế, cách tạo dựng hình
ảnh độc đáo, cùng nhân cách độc lập, được tôi luyện của mình, để phác thảo
thành công bức tranh sinh tồn, phấn đấu và tư tưởng của dân tộc Việt Nam, thể
hiện sức hấp dẫn nghệ thuật độc đáo và giá trị thẩm mĩ cao, với thủ pháp vô
cùng tươi mới”. Và hai nhà dịch giả cho rằng, đó là thơ của Việt Nam
Trong tập còn nhiều bài khác về các nội dung
được đề cập, trong đó có các bài về tập Đối thoại văn chương, các
chương trích từ các Luận văn khoa học về thơ Trần Nhuận Minh đã đăng báo… tất
cả tạo thành một bức chân dung dày dặn, và nghiêm túc về nhà thơ Trần Nhuận
Minh, một trong nhiều nhà thơ đã trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu
nước của dân tộc và đi qua Công cuộc đổi mới đất nước đến ngày hôm nay. Hai tập
tiếp liền nhau sẽ là nguồn tư liệu phong phú để bạn đọc tham khảo và có thể là
sách công cụ tiện lợi cho các nghiên cứu sinh, nếu có nhu cầu tìm hiểu nghiên
cứu thơ Trần Nhuận Minh từ năm 1960 đến nay.
(1)
Ông cũng là người đề xuất Giải thưởng Văn
học Nghệ thuật của UBND tỉnh Quảng Ninh 5 năm xét và trao 1 lần từ năm
1975, Giải thưởng thơ Lê Thánh Tông trao
hằng năm của Ủy ban MTTQ tỉnh QN từ năm 1988, đề xuất xây dựng Điện thờ Lê Thánh Tông và Cổng tỉnh
Quảng Ninh từ năm 1990. Ông cũng đề xuất lấy ngày Giải phóng Khu mỏ 25/ 4 làm
Ngày Âm nhạc Quảng Ninh. Ngày 25/ 4/ 2005 Tỉnh ủy và UBND tỉnh Quảng Ninh đã
họp báo tại Khách sạn Quốc tế Bảo Sơn, Hà Nội và TTXVN đã công bố sự kiện văn
hóa đó trong số báo Tuần Tin tức, cuối tháng 4/ 2005 (NBS).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét