PHÁN XÉT LỖI NGỪƠI
Tạp bút
MANG VIÊN LONG
Người ưa dòm ngó, xét nét, phê phán
người khác thường ít khi có thời gian biết được lỗi mình! Đó là một “ lẽ thường
” trong đời sống mà ít ai chịu để tâm suy xét? Nếu hằng ngày chúng ta cứ chằm
chằm nhìn vào người; luôn để mắt, để tâm dõi theo từng việc làm của người, thì
thời gian nào yên tĩnh rổng rang để còn nhìn lại chính mình? Như vậy là chúng ta
đã đánh mất thời khắc rất quý báu cho đời sống của mình rồi!. Mất đi giây phút
chiêm nghiệm thiêng liêng dành cho đời sống mình mà đáng lẽ ra mình phải được
thụ hưởng .
Và cuối cùng, chúng ta sẽ dần mất đi cơ hội để tiến bộ, chuyển hóa -
để tự hoàn thiện … Đã vậy, tâm ta luôn luôn dính mắc vào “chuyện người” - luôn
bị “ chuyện người” lôi kéo, đưa đẩy - dồn nén, rồi ngày đêm “ nghĩ ra” sơ hở,
bới móc khiếm khuyết - (dù là rất nhỏ nhặt hay tuân theo mệnh lệnh chủ quan rất
phiến diện ) - để lớn tiếng hay huênh hoang phán xét, buột tội này nọ (…) - Đó
là một việc làm hại mình mà người hiểu rõ Chánh Pháp không thể có - người con
Phật không thể quên lãng!
Suốt ngày tâm ta cứ
chạy loanh quanh dõi theo người, nhìn ngó ra ngoài - thì thời gian đâu để “nhìn lại chính mình” nữa? Không có một
khoảng lặng yên an tịnh nào để nhìn lại coi thử “bản mặt /con người” mình thế
nào - thì làm sao mà biết được những loạn động rất vi tế đang đêm ngày khuynh đảo
trong tâm mà ngăn chặn, chuyển hóa kip thời? Làm sao có thể mong cầu để có được
sự đổi thay của cuộc sống mình trở nên trong sáng, tốt đẹp hơn?
Lục Tổ Huệ Năng
cũng đã day: “Chớ dòm ngó vào lỗi người, mà hãy nhìn
vào lỗi mình”. Trong truyện ngắn “Cửa Tùng Đôi Cánh Gài”-
Thầy Nhất Hạnh cũng đã nói rõ điều ấy qua nhân vật “đạo sĩ” xuống núi với
chiếc gương thần trong tay của Sư phụ ban cho để “hộ thân” trên bước đường hành
Đạo trừ gian, diệt ác - cứu đời. Nhưng qua bao tháng ngày vị đạo sĩ trẻ có tấm
lòng “thiết tha cứu đời“ chỉ chuyên chú nhìn vào gương để thấy lỗi người mà
chưa hề nhìn vào gương để một lần nhìn thấy “gương mặt” thật của chính mình sau
bao năm rời xa Sư phụ trên đường mãi mê “diệt ác, trừ gian”? Và cuối cùng,
chàng đã mỏi mệt, bất lực - trở về núi tìm lại Sư phụ mong nhờ cứu giúp. Tâm
chàng đã bị điên đảo nhiễu nhương , nên không thể tự mở được đôi cánh cửa Tùng
để lên núi gặp Sư phụ được? (đôi cánh cửa tùng ấy chỉ dành cho những bậc có tâm
hồn thanh tịnh trong sáng mới mở được). Nhờ người bạn nhỏ đồng tu tình cờ xuống
núi lấy nước gặp gỡ, nhắc nhở - chàng đã tự soi mình vào chiếc gương thần kia -
và than ôi!- chàng chỉ kịp thét lên một tiếng thất thanh rồi quỵ ngã vì ảnh
hiện trong gương là một con quỷ kỳ dị!?
Chàng đạo sĩ trẻ
tuổi đầy nhiệt huyết kia chỉ mãi lo dòm vào “chiếc gương thần” để tìm lỗi ngừơi
mà “diệt trừ” với lòng tự hào rằng chính mình mới là ngưởi hoàn thiện, cao quý -
trong khi chưa có đủ thời gian tu luyện để trang bị đầy đủ “công lực uyên thâm”
cho chính bản thân mình!. Và chàng đã trở nên “một loài quỷ kỳ dị” từ hồi nào
mà chính mình cũng chẳng hay?
Trong triết lý sống
của Đạo Phật - chúng ta vẫn luôn thấy có sự khuyến khích “góp ý/phê bình”- nhưng
việc làm ấy phải được xuất phát từ “Tâm Từ Bi” - nghĩa là, luôn vì
người - mong muốn cho người được hoàn thiên, tốt đẹp. Chỉ vì sự tốt đẹp an lành
cho người mà “ góp ý/ phê bình”- chứ tuyệt nhiên không có ý nghĩ gì khác! Những
người làm được điều này Đức Phật gọi là “bậc hiền trí”. Kinh Pháp Cú (
Phấm Hiền Trí-76) đã có dạy rõ: ”Người gặp được người hiền trí chỉ bày lầm
lỗi và khiển trách mình những chỗ bất toàn - hãy nên kết thân cùng họ xem như
bậc trí thức chỉ cho kho tàng bảo vật.
Kết thân với người trí lành mà không dữ”. Trong đời sống thực
tế , “bậc hiền trí” đầy đủ trí tuệ và đức hạnh xem ra còn quá ít ỏi - mà kẻ “tham
sân si mạn nghi tà kiến” thì …hơi nhiều!
Nếu một người luôn
phê phán chỉ trích, buột tội người khác - về trí tuệ không hơn được ngừơi mà
đạo hạnh cũng kém cỏi ( đôi khi còn tệ hại hơn) - thì liệu có thể tin tưởng vào
những lời thô thiển, nông cạn, đầy rẫy oán thù ấy - mà nghe theo hoăc đánh giá
người khác ư?. Một người bạn vong niên của tôi vừa than phiền rằng - “ ông bạn
trẻ” của ông dã nặng lời chỉ trích ông thế này thệ nọ trong lúc ông không hề vậy
- ngược lại, “ cậu ta” thì “ lung tung” đủ chuyên trên đời (…) ai ai cũng thấy.
cũng biết? .Người bạn trẻ còn lớn giọng hăm dọa “nghỉ chơi” với ông trong lúc
kẻ đáng “nghỉ chơi” là cậu ta! Ông tâm sự: Đã bao lần, ông muốn có lời “góp ý”
với cậu ta về những việc làm “ tri/hành không hợp nhất”- lời nói và việc làm
mâu thuẫn nhau bi thãm - nhưng cứ nghĩ lại mình chưa được là “ bậc hiền trí”nên
không dám mở miệng! Người xưa đã dạy ”Phải uốn lưỡi 3 lần trước khi nói” uốn
lưỡi 3 lần là để suy nghĩ điều mình nói có chân xác, đúng đắn hay không? Uốn
lưỡi 3 lần là để “ lựa lời “nói hòa nhã, có đem lại lợi ích thiết thực cho
người nghe mình nói hay không?”. Sau cùng, Ông đã “chọn “sự im lặng” mà “ không
oán cừu, không sợ hãi”. Ngày nay - người “chịu khó “ uốn lưỡi 3 lần như vậy
thật hiếm thấy? Cũng chính ví lẽ ấy nữa - mà lời nói thô bạo, khiếm nhã - đôi
khi thật cay độc, ác tâm - đã có cơ hội phát triển nẩy sinh, làm đảo điên thêm
cho cuộc sống của mọi người!
Việc “phán
xét lỗi người” là một điều cần làm, cần có - vì mối quan hệ
chung trong cộng đồng, để giúp nhau hoàn thiện; dựng xây đời sống ngày một tốt
đẹp - an lạc; nhưng nếu việc “phán xét” ấy không vô tư, không đúng đắn, không
chính xác (..) - Nói tóm, là không được phát xuất từ “Tâm Từ Bi”
cao thương vị tha - thì sẽ vừa hại người, và hại chính bản thân mình! Có
một điều hiển nhiên ai ai cũng biêt rồi - là “Nói thì dễ/ Làm thì khó”- nhưng dường như chẳng ai chịu “để tâm”
mà “uốn lưỡi 3 lần” trước khi phê phán, chê trách người khác cả? Ở đời, chê người
thì dễ - mà tự chê mình thì dường như không hề có? Biết tự “phán xét” mình, tự
“chê” mình mới là điều khó và đáng làm biết bao?
Đức Phật cũng đã
ân cần khuyến dạy: “Nếu muốn khuyên người khác nên làm như mình -
trước hãy sửa mình rồi sau mới sửa người. Tự sửa mình vốn
là điều khó nhất” ( Kinh Pháp Cú-159/ Phẫm Tự Ngã).Và “Tự
thắng mình con vẻ vang hơn thắng kẻ khác. Muốn thắng mình phải luôn luôn
tiết chế lòng tham dục!” (
PC/104-Phẫm Ngàn)
Xem vậy, chuyện “Phán Xét Lỗi Người” không thể là việc dễ
làm mà chúng ta có thể tùy tiện; ngược lại - rất cần hội đủ nhiều điều kiên của
tự thân nghiêm nhặt mới có thể hoàn thành được trọng trách cao quý của một “ Bậc hiền trí” với tâm nguyện “giúp đời/
cứu người”! Thiển nghĩ, lời dạy của Đức Phật trong Phẫm Pháp Trụ mãi mãi là lời
mà người con Phật phải hằng ghi nhớ - để tự hoàn thiện mình trong cuộc sống vốn
nhiều phiền lụy, khổ đau: “Chẳng phải cậy nhiều lời cho là người Trí -
nhưng an tịnh không cừu oán, không sợ hãi mới à người có Trí”…
Tháng 01 năm 2010
MANG VIÊN LONG
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét