Ảnh Lê Hoàng

Đàm Trung Pháp là em chú bác của Cố Viện Trưởng Học Viện CSQG Đàm Trung Mộc. Pháp từng là TTâm Trưởng TTâm Thính Thị của Bộ Giáo Dục VNCH (góc đường Trần Bình Trọng và Cộng Hòa)

[ bài do nhà thơ Lê Hoàng tổng hợp ]

---

 ĐẠI THI HÀO LÝ BẠCH TRONG TÂM TƯ NGƯỜI ÂU-MỸ

Xin chia xẻ thêm về bài dịch baì "Tương Tấn Tửu".

Vài dòng về Lý Bạch:

Lý Bạch (701- 762 TQ) lầu thông kinh sử lẫn kiếm thuật và nổi tiếng là bậc kỳ tài, tính tình khẳng khái, phóng khoáng.  Từ thuở thanh niên ông đã ôm mộng làm chính trị để giúp nước. 

Vua Ðường Huyền Tôn vời ông vào triều nhưng nhà vua chỉ sử dụng tài văn chương của ông thôi. 

Triều thần phần đông ganh ghét ông. 

Ông chỉ làm quan trong ba năm rồi xin về hưu. 

Vĩnh Vương Lân, con thứ 16 của Huyền Tôn, khởi loạn và mời ông ra giúp.  Ông bất đắc dĩ nhận lời nhưng chỉ nhận làm Mạc Phủ Tân Khách. 

Mưu đồ của Vương Lân thất bại, ông bị ghép vào tội phản nghịch.  May nhờ Quách Tử Nghi xin cho khỏi tội chết.  Lúc đó ông được 53 tuổi. 

Ông rất qúy bạn, yêu Thơ, và thích uống rượu.

Bài thơ Tương Tiến Tửu (Cùng Mời Rựơu) được nhiều người ưa thích vì tâm ý thoát tục và lời lẽ khoáng đạt của một con người bất đắc chí. 

Cao Bá Quát  cũng trích dẫn hai câu “Quân bất kiến Hoàng Hà chi thủy.  Thiên thượng lai bôn lưu đáo hải  bất phục hồi” trong bài “Uống Rựơu Tiêu Sầu” của ông.  

(trích dẫn trong bài viết của Laiquangnan)

Bản dịch này được dùng trong khoa văn chương, tính chỉ cổ văn TQ, nay còn được dùng tại vài trường Đại học tại Hoa Kỳ

BRINGING IN THE WINE

Translated by Witter Bynner

See how the Yellow River's waters move out of heaven.
Entering the ocean, never to return.
See how lovely locks in bright mirrors in high chambers,
Though silken-black at morning, have changed by night to snow.

... Oh, let a man of spirit venture where he pleases
And never tip his golden cup empty toward the moon!
Since heaven gave the talent, let it be employed!
Spin a thousand pieces of silver, all of them come back!
Cook a sheep, kill a cow, whet the appetite,
And make me, of three hundred bowls, one long drink!
... To the old master, Cen,
And the young scholar, Danqiu,
Bring in the wine!
Let your cups never rest!
Let me sing you a song!
Let your ears attend!
What are bell and drum, rare dishes and treasure?
Let me be forever drunk and never come to reason!
Sober men of olden days and sages are forgotten,
And only the great drinkers are famous for all time.

... Prince Chen paid at a banquet in the Palace of Perfection
Ten thousand coins for a cask of wine, with many a laugh and quip.
Why say, my host, that your money is gone?
Go and buy wine and we'll drink it together!
My flower-dappled horse,
My furs worth a thousand,
Hand them to the boy to exchange for good wine,
And we'll drown away the woes of ten thousand generations!

---

Rất lý thú khi thấy bài thơ nổi tiếng này bằng Anh ngữ

Theo thiển ý của Bình An thì bài thơ Tương Tiến Tửu có nhiều điểm hay, một trong những điểm đó là khí thơ mạnh mẽ . Bản dịch tiếng Anh rất khá, và sẽ khá hơn nếu giữ được hơi văn "gió dục - mây vần" của Lý tiên sinh . Như 4 câu đầu :
Can’t you see the Yellow River coming from heaven, 
Running to the sea with no return? 
Can’t you see the mirror, high and bright, 
Weeping over black hair at dawn, but white by night?

Có thể dùng chữ "See not" thay vì "Can ' t you" - Tương tự như TT Kenendy đã nói "Ask not" thay vì "Do not ask" hay cách dùng chữ "Say you ?" thay vì "What would you say ?" . 2 câu này Lý Bạch nói trong cách khẳng định chứ không là câu hỏi , không nên có dấu hỏi cuối câu .

Thêm nữa "cao đường, minh kính" được dịch tiếng việt là "nhà cao, gương sáng" rất đúng, ý nói tòa nhà lộng lẫy có cửa kiếng sang trọng , mà chỉ xuống xề là "mirror" thì .... chết người .

TƯƠNG TIẾN TỬU

Lý Bạch (701-762)

Quân bất kiến
Hoàng hà chi thủy thiên thượng lai
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi 
Hựu bất kiến
Cao đường minh kính bi bạch phát
Triêu như thanh ti mộ thành tuyết
Nhân sinh đắc ý tu tận hoan
Mạc sử kim tôn không đối nguyệt
Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng
Thiên kim tán tận hoàn phục lai
Phanh dương tể ngưu thả vi lạc
Hội tu nhất ẩm tam bách bôi
Sầm Phu Tử
Đan Khâu Sinh
Tương tiến tửu
Bôi mạc đình
Dữ quân ca nhất khúc
Thỉnh quân vị ngã khuynh nhĩ thính
Chung cổ soạn ngọc bất túc quý
Đản nguyện trường túy bất nguyện tinh
Cổ lai thánh hiền giai tịch mịch
Duy hữu ẩm giả lưu kỳ danh
Trần Vương tích thời yến Bình Lạc
Đẩu tửu thập thiên tứ hoan hước
Chủ nhân hà vi ngôn thiểu tiền
Kính tu cô thủ đối quân chước
Ngũ hoa mã
Thiên kim cừu
Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu
Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu.

Chú Thích :

(1) Tương Tiến Tửu : Sắp Mời Rượu, tên một điệu ca xưa 
(2) Hoàng Hà, tên một con sông lớn miền bắc bên Tàu, dài khoảng 4600 km, nguồn từ Tây Tạng, ở độ cao 5000 m .
(3) Sầm Phu Tử, Đan Khâu Sinh là 2 người bạn của Lý Bạch.
(4) Trần Vương , tước phong của Trần Thực (một người con thứ của Tào Thào ,nước Ngụy đời Tam Quốc ) đãi 10 ngàn đấu rượu trong một buổi tiệc ở cung Bình Lạc.

Rượu Vào Rồi , Say Đi Thôi
Phạm Khắc Trí. 07/26/2014

Há không thấy, nước sông Hoàng Hà từ trời đổ xuống, cuồn cuộn ra biển, có bao giờ chảy ngược trở về đâu?
Lại chẳng thấy, đài gương lầu vắng, tóc trắng ngậm ngùi, sáng như tơ xanh, chiều đà tuyết rộ bạc phau!

Mấy thuở, được vui, hãy vui cho thỏa,
Chớ để chén vàng lạnh ánh trăng ngà. 
Trời sinh ta tài có ngày dùng đến,
Tiền bạc tiêu hết rồi lại có mà.
Phanh dê, xẻ trâu, đất trời nghiêng ngả,
Ba trăm chén cạn một lần cho đã.

Bác Sầm ơi, anh Đan ơi,
Rượu vào rồi, xin mời ,
Say đi thôi!
Tôi xin ca một khúc,
Hầu các bạn nghe chơi.

Chiêng trống cỗ bàn đâu có thiết,
Chỉ muốn ngất ngưởng hỏi trời dài.
Xưa nay thánh hiền tiêu ma hết,
Phải chăng còn lại chút danh say?

Tiệc Bình Lạc,Trần Vương ngày trước ,
Mười ngàn đấu rượu đãi xàm vui.
Xin đừng lo ngại thiếu tiền trả,
Cứ uống tiếp đi cho đến say vùi.

Ngựa hoa năm sắc đó,
Áo cừu ngàn vàng đâu.
Bảo trẻ lấy đi đổi rượu quí ,
Để uống cho tan vạn cổ sầu!

Bring in the Wine (Li Bai, 701-762 AD, China) 
Ying Sun © 2008

Can’t you see the Yellow River coming from heaven, 
Running to the sea with no return? 
Can’t you see the mirror, high and bright, 
Weeping over black hair at dawn, but white by night? 
Enjoy life when there is prosperity. 
Never tip a gold cup to the moon, empty. 
Heaven has given me a gift and it’s my turn. 
All my fortune is squandered, but it will return. 
Let's have fun - a fest with veal and beef. 
Empty three hundred drinks before we leave. 
Master Cen, Pupil Danqiu, 
Bring in the wine and I'll keep pouring for you. 
And I'll sing you a song. 
Please listen and hum along:
The life style of the rich is all fake.
I’d rather stay drunk, never awake. 
All sages in history were solitary, 
Except those drinkers who left their glory. 
When Lord Chen entertained in Ping-Le Palace, 
Pricey wine was poured just for joyfulness. 
Why worry about spending money, my host? 
Bring in more wine and I’ll drink the most. 
Take my spotted stallion and fancy fur.
Ask the lad to trade for the wine I prefer. 
Drink away the eternal sorrow we all suffer.

Lời Thêm :

(1) Cảm Đề Bài Tương Tiến Tửu Của Lý Bạch
     Phạm Khắc Trí

               Mây Tần

      Người xưa lúc buồn thường mượn rượu,
      Tôi nay chỉ biết trốn vào thơ.
      Vui với trăng sao thời thơ ấu,
      Và những mộng mơ tuổi dại khờ.

      Người xưa thiếu tiền đổi lấy rượu,
      Còn có áo cừu, ngựa ngũ hoa.
      Còn có bạn mời trăm chén cạn,
      Còn Tương Tiến Tửu một bài ca.

      Đất khách tôi nay đã bạc đầu,
      Tình thơ không biết gửi về đâu.
      Đêm đêm ngước hỏi vầng trăng bạc,
      Biết ngỏ cùng ai vạn cổ sầu.

(2) Người xưa, một đời say tỉnh, trong lúc say, đã để lại cho đời một thiên cổ tuyệt tác. Còn tôi lúc này, cuối đời nhàn lão, ăn nói loạng quạng, chữ nghĩa hàm hồ, chẳng qua chỉ là muốn chọc phá để cùng cười cho vui, thế mà cũng thơ với thẩn, một cách riêng gửi lời thăm hỏi đến mọi người thân quí vậy thôi.  Cầu chúc an lành. PKT

       

---

ĐẠI THI HÀO LÝ BẠCH TRONG TÂM TƯ NGƯỜI ÂU-MỸ

Đàm Trung Pháp

Vì lý do thực tế, những đoạn trích dẫn thi ca Lý Bạch trong bài viết này sẽ được ghi theo lối phát âm Hán Việt quen thuộc của chúng ta, thay vì bằng phương thức “pinyin” (phanh âm) để ghi âm quan thoại. Đây cũng là một điều lợi, vì lối phát âm Hán Việt vốn gần gũi với lối phát âm chữ Hán đời Đường. Để thêm hứng thú cho độc giả, xen kẽ vào giữa các bài hoặc đoạn thi ca trích dẫn của Lý Bạch và phần chuyển sang tiếng Anh là những bài hoặc đoạn chuyển sang tiếng Việt của các dịch giả lừng danh. Người Âu-Mỹ thường chỉ đọc thơ Trung Quốc qua các bản dịch sang ngôn ngữ của họ.
Trong số các thi hào Trung Quốc, có lẽ Lý Bạch (701-762) đời nhà Đường là người được các dịch giả Anh-Mỹ chiếu cố đến nhiều nhất. Lý do chính của sự thiên tư này rất có thể là vì thơ họ Lý không mang nặng bản chất uyên bác với nhiều điển tích lòng thòng phức tạp. Thực vậy, “giản dị” và “dễ cảm thông” là hai đặc trưng nổi bật nhất trong thơ Lý Bạch, theo nhận định của giáo sư James Hargett, hiện dạy văn chương Á châu tại State University of New York . Trong bài “The Poetry of Li Bo” trong cuốn Great Literature of the Eastern World (Ian McGreal hiệu đính, Harper Collins xuất bản năm 1996), Hargett trích bài tuyệt cú “Tĩnh Dạ Tứ”, do Arthur Cooper bên Anh Quốc chuyển ngữ năm 1973, để chứng minh nhận định ấy:

Sàng tiền khán nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,Đê đầu tư cố hương.
Đầu giường chợt thấy bóng trăng,
Mập mờ trên đất, ngỡ rằng sương sa.
Ngửng đầu trông vẻ gương nga,
Cúi đầu luống những nhớ nhà băn khoăn.
(Dịch giả Trần Trọng Kim)

Before my bed there is bright moonlight
So that it seems like frost on the ground:
Lifting my head I watch the bright moon,
Lowering my head I dream that I’m home.

Hai đặc trưng dễ mến ấy cộng thêm những ý niệm cận kề với con tim nhân loại (như khi cô đơn, ta hiểu thế nào là yên tĩnh; đôi khi ta ân hận đã xa nhà và những người thân yêu; và thế giới đổi thay, tiền tài danh vọng có nghĩa gì đâu, tại sao không tận hưởng ngày xuân nhỉ) đã khiến Hargett và nhiều người khác bên trời Âu-Mỹ mến mộ thơ Lý Bạch. Giáo sư Stephen Owen hiện dạy văn chương Trung Quốc tại Harvard và đã dịch nhiều thơ Tàu sang Anh ngữ rất chuộng bài “Tương Tiến Tửu” của họ Lý mà trong đó luận đề “carpe diem” (tương đương với “xuân bất tái lai”) vốn không xa lạ gì với người phương tây, được ngợi ca tuyệt vời. Trong một tuyển tập đồ sộ các tuyệt tác phẩm văn học hoàn cầu đang được dùng trong nhiều đại học Hoa Kỳ mang danh The Norton Anthology of World Materpieces (Volume I, do Maynard Mack hiệu đính, Norton xuất bản năm 1995), Owen đã dịch đoạn đầu của bài thơ theo thể nhạc phủ hào phóng và tráng lệ ấy (“Bring in the Wine”) như sau:

Quân bất kiến
Hoàng hà chi thủy thiên thượng lai,
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi.
Quân bất kiến
Cao đường minh kính bi bạch phát,
Triêu như thanh ty mộ thành tuyết.
Nhân sinh đắc ý tu tận hoan,
Mạc sử kim tôn không đối nguyệt ….
Thấy chăng ai:
Nước sông Hoàng xuống tự trời kia,
Chảy mau ra biển, chẳng quay về.
Thấy chăng ai:
Gương sáng nhà cao, thương tóc bạc,
Sớm tựa tơ xanh, chiều thành tuyết.
Ở đời đắc ý cứ vui chơi,
Chớ để chén vàng trơ dưới nguyệt …
(Dịch giả Trần Trọng San)

Look there!
The waters of the Yellow River,
coming down from Heaven,
rush in their flow to the sea,
never turn back again.
Look there!
Bright in the mirrors of mighty halls
a grieving for white hair,
this morning blue-black strands of silk,
now turned to snow with evening.
For satisfaction in this life
taste pleasure to the limit,
And never let a goblet of gold
face the bright moon empty ….

Một bài nhạc phủ nữa rất được phương tây ngợi ca là bài “Thục Đạo Nan” trong đó Lý Bạch dùng ngôn từ khuếch đại và giọng văn khẩn trương để dựng lên một cảnh trí cực kỳ sinh động khiến người đọc phải choáng váng, theo nhận định của Hargett. Quả thực, trong cảnh trí ấy – với những con đường cheo leo nguy hiểm chỉ có chim mới bay qua nổi, đất lở, núi xụp, thác chảy, ban mai phải lánh cọp dữ, buổi chiều phải tránh rắn dài – người đọc không thể không đồng ý với thi bá họ Lý rằng:

Y hu hy, nguy hồ, cao tai,
Thục đạo chi nan, nan ư thướng thanh thiên !

Nay xét lại cho kỹ, Lý Bạch chẳng ngoa chút nào, vì con đường từ Trường An (Changan) kinh đô văn vật đời Đường, nay gọi Tây An (Xian) thuộc tỉnh Thiểm Tây (Shaanxi), sang đất Thục nay là tỉnh Tứ Xuyên (Sichuan), phải vượt dẫy núi Tần Lĩnh (Qinling) hiểm trở. Ngày nay muốn vào thủ phủ của Tứ Xuyên là Thành Đô (Chengdu), du khách phải vượt đoạn đường chông gai dài hơn 400 dặm với trên 300 đường hầm xuyên núi và gần 1000 cây cầu cheo leo ! Cô ký giả Shirley Sun trong cuốn Journey into China (do National Geographic Society xuất bản năm 1982) đã dịch dùm du khách tây phương hai câu thơ lẫy lừng nêu trên của Lý Bạch như thế này:

Eheu! How dangerous, how high!
It would be easier to climb to HeavenThan walk the Sichuan Road!

Kể từ khi dịch giả Arthur Waley cho ra đời cuốn sách One Hundred and Seventy Chinese Poems vào năm 1918 tại Luân Đôn, phương tây bắt đầu chú ý đến những đại danh như Lý Bạch, Đỗ Phủ, Mạnh Hạo Nhiên, Bạch Cư Dị. Những bài thơ dịch xuất sắc của Waley đã ảnh hưởng đến một số thi nhân Âu-Mỹ, nhất là hai tên tuổi lớn William Butler Yeats và Ezra Pound. Gần đây hơn, năm 1987, dịch giả Greg Whincup người Gia Nã Đại đã cho ra mắt cuốn The Heart of Chinese Poetry (nhà xuất bản Anchor Books), trong đó có 10 bài thơ Lý Bạch. Trong lời nói đầu của cuốn sách chứa đựng 57 bài thơ dịch, Whincup thiết tha tâm sự: “Thi ca được coi là nữ hoàng của nghệ thuật cổ truyền Trung Hoa, và những thi nhân tài hoa nhất mọi thời đại đều vang rền tên tuổi. Vì chúng ta là thành phần của cùng một nhân loại, văn hóa Trung Hoa cũng là văn hóa chúng ta. Trái tim thi ca Trung Hoa cũng đập trong lòng chúng ta nữa ….”
Người phương tây muốn học chữ Hán qua thi ca chắc chắn sẽ hài lòng với cuốn sách của Whincup. Ngoài các bài dịch sang Anh ngữ rất chỉnh, cuốn sách còn cho các bài thơ ấy hiện lên bằng chữ Hán phồn thể, cộng với lối phát âm quan thoại (theo ký hiệu phiên âm của Đại học Yale), và nhất là những lời chú giải khá hấp dẫn của dịch giả. Mười bài thơ họ Lý được Whincup cho vào tuyển tập là các bài “Sơn Trung Vấn Đáp”, “Tống Hữu Nhân”, “Tặng Mạnh Hạo Nhiên”, “Tống Mạnh Hạo Nhiên Chi Quảng Lăng”, “Hoành Giang Từ”, “Tự Khiển”, “Tảo Phát Bạch Đế Thành”, “Xuân Tứ”, “Ngọc Giai Oán”, và “Thính Thục Tăng Tuấn Đàn Cầm.”
Theo Whincup, Lý Bạch là người tài hoa trác tuyệt nhất trong các thi nhân Trung Quốc, có thể ví như một thần linh, một động lực của thiên nhiên không chấp nhận một bó buộc nào của nhân sinh mà chỉ thích làm thơ, uống rượu, vui với trăng sao và bè bạn. Whincup đã khéo lựa những bài tuyệt tác của Lý Bạch để minh chứng cho nhận định của mình về thi ca vị thần thơ ấy. Dưới con mắt Whincup, bài ngũ ngôn bát cú “Tống Hữu Nhân” thực kiệt xuất về cả hình thức lẫn nội dung:

Thanh sơn hoành bắc quách,
Bạch thủy nhiễu đông thành.
Thử địa nhất vi biệt,
Cô bồng vạn lý chinh.
Phù vân du tử ý,
Lạc nhật cố nhân tình.
Huy thủ tự tư khứ,Tiêu tiêu ban mã minh.
Chạy dài cõi Bắc non xanh
Thành Đông nước chảy quanh thành trắng phau.
Nước non này chỗ đưa nhau
Một xa muôn dặm biết đâu cánh bồng.
Chia phôi khác cả mối lòng
Người như mây nổi, kẻ trông bóng tà,
Vẫy tay thôi đã rời xa
Nhớ nhau tiếng ngựa nghe mà buồn teo!
(Dịch giả Tản Đà)

Green mountains
Lie across the northern outskirts
Of the city.
White water
Winds around the eastern
City wall.
Once we make our parting
Here in this place,
Like a solitary tumbleweed
You will go
Ten thousand miles.
Floating clouds
Are the thoughts of the wanderer.
Setting sun
Is the mood of his old friend.
With a wave of the hand
Now you go from here.
Your horse gives a whinny
As it departs.

Yếu tố cân đối song hành (parallelism), vốn hiếm thấy trong thi ca tây phương, làm cho bài thơ rực sáng, chẳng hạn mỗi chữ trong câu 1 có một chữ đối ứng hoàn mỹ trong câu 2:
Thanh (Green) // Bạch (White)
Sơn (Mountains) // Thủy (Water)
Hoành (Lie across) // Nhiễu (Winds around)
Bắc (Northern) // Đông (Eastern)
Quách (Outskirts) // Thành (City wall)
Những hình ảnh chất ngất cảm xúc đối ứng nhau trong câu 5 và 6 (Phù vân // Lạc nhật) chính là trái tim của bài thơ, và hai câu chót dẫn người đọc chơi vơi đến phút chia tay.
Giáo sư Stephen Owen trong cuốn sách An Anthology of Chinese Literature: Beginning to 1911 (do chính ông hiệu đính và dịch thuật, Norton xuất bản năm 1996) đã nhận định Lý Bạch như “một nghệ sĩ với những cử chỉ và khoa trương lớn hơn cả đời sống” (“a performer whose gestures and claims were larger than life”). Những nền văn minh lớn thường được xây dựng trên sự tiết chế của người dân, và do đó, như thể để được đền bù, họ dễ bị thu hút bởi những bậc tài danh đứng ngoài vòng kiềm tỏa của quy ước xã hội. Theo Owen, cái cử chỉ “đứng ngoài vòng” rất ngông ấy của họ Lý, phản ánh trong thơ như một chân dung tự họa, đã khiến thơ Lý Bạch càng thêm hấp dẫn. Điển hình là bài “Nguyệt Hạ Độc Chước” (“Drinking Alone by Moonlight”) mà Owen chuyển ngữ dưới đây:

Hoa gian nhất hồ tửu,
Độc chước vô tương thân.
Cử bôi yêu minh nguyệt,
Đối ảnh thành tam nhân.
Nguyệt ký bất giải ẩm,
Ảnh đồ tùy ngã thân.
Tạm bạn nguyệt tương ảnh,
Hành lạc tu cập xuân.
Ngã ca nguyệt bồi hồi,
Ngã vũ ảnh linh loạn.
Tinh thời đồng giao hoan,
Túy hậu các phân tán.
Vĩnh kết vô tình du,
Tương kỳ mạc Vân Hán.
Trong hoa rượu ngọt một bầu,
Một mình chuốc chén có đâu bạn bè.
Mời trăng cất chén kè nhè,
Thân ta, bóng ấy, trăng kia, ba người.
Trăng thì tiếp rượu không nguôi,
Bóng ta theo mãi không rời thân ta.
Bạn cùng trăng bóng vẩn vơ,
Vui chơi khuây khỏa để chờ ngày xuân.
Ta ca trăng cũng băn khoăn,
Khi ta nhảy múa, bóng lăn lộn hoài.
Cùng nhau khi tỉnh vui cười,
Say rồi nghiêng ngửa, mọi nơi rạc rời.
Vô tình giao kết chơi bời,
Hẹn nhau ở chỗ xa khơi cõi trời.
(Dịch giả Trần Trọng Kim)

Here among flowers one flask of wine,
with no close friends, I pour it alone.
I lift cup to bright moon, beg its company,
then facing my shadow, we became three.
The moon has never known how to drink;
my shadow does nothing but follow me.
But with moon and shadow as companions the while,
this joy I find must catch spring while it’s here.
I sing, and the moon just lingers on;
I dance, and my shadow flails wildly.
When still sober we share friendship and pleasure,
then, utterly drunk, each goes his own way –
Let us join to roam beyond human cares
and plan to meet far in the river of stars.

Và rồi sau cùng, cả đến cái chết ôm trăng của Lý Trích Tiên, tuy huyễn hoặc, nhưng cũng nên thơ làm sao trong tâm tư người phương tây! Quả vậy, theo lời giáo sư James Hargett, một Lý Bạch lịch sử và một Lý Bạch huyền sử sẽ muôn đời là một, và điều này chỉ làm gia tăng mức hấp dẫn cho vị thi thánh ấy mà thôi.

      Lê Hoàng ( Tổng hợp)