CHIỀN CHIỆN

Và

CHÈO  BẺO

                     Tạp bút của NGUYỄN ÂU HỒNG  

Con chim chiền chiện

 Nó liệng trên cao

Nó kêu làm sao tằng lăng tíu lịu

( Ca dao Khánh Hòa )

Đúng ra là “đôi chim chiền chiện” nhưng nói đôi thì trái ngược với cách sống tự do không ràng buộc của nó nên dân gian nói “con chim chiền chiện”, dù biết rằng một con thì quấn quyện (liệng)  sao đẹp, sao hay, sao “tằng lăng tíu lịu” được.

Giống chim chiền chiện không sống  trong rừng cũng không sống trong vườn mà sống ngoài đồng, lại chọn những vùng đồng đất bán sơn địa nơi nông dân làm lúa một vụ ăn nước trời hoặc gieo mè, gieo đậu, trồng mía, trồng khoai sắn…Nói cho đúng ra là chiền chiện sống trên bầu trời của những vùng đồng khô cỏ cháy ấy, vì ít khi thấy chúng đáp xuống mặt đất. Có lẽ vì màu lông của chim trùng với màu rơm rạ, lại nhỏ con -chỉ bằng con chim sẻ, nên ngay cả những người sống trong vùng có nhiều chiền chiện cũng thường nghe tiếng hót chớ ít có dịp nhìn tận mặt, nhìn rõ vóc dáng của chim. Quen với bầu trời cao rộng, khi phải đáp xuống đi đứng trên mặt đất, chiền chiện như lạ cảnh, lộ vẻ bơ ngơ, báo ngáo trông đến tội nghiệp.

Chim chiền chiện không sống từng cặp theo đàn như bồ chao, két, chim sáo, chim cu hay từng cặp đơn như chích chòe, chim quốc, te te, chèo bẻo…mà sống “độc thân”.  Chiền chiện trống cứ tha hồ nguyệt hoa, tha hồ đa tình lãng mạn, cánh mỏng rộng đường mây ( chiền chiện chỉ bằng chim sẻnhưng sải cánh rộng gấp đôi chim sẻ) hoàn toàn độc lập tự do, không một chút ràng buộc gia đình, không một mảy may trách nhiệm với con cái. Chiền chiện mái cũng không vừa: tự do bay nhảy, tối ngày “ theo trai”. Đã vậy, không phải một trai mà nhiều trai,nay quấn quyện với anh trống hào hoa này, mai lại tíu lịu với anh cồ phong nhã  kia . Điều đặc biệt là, với anh nào, với ngườ tình nào các cô nàng  cũng đều đam mê hết cỡ, say đắm đến tột cùng.

Các cô ca sĩ thượng thặng chiền chiện mái cứ sống buông thả, sống hết mình theo cảm xúc, đến khi sắp sinh nở, quýnh quíu nên quơ quào đại mấy cọng cỏ khô hoặc năm ba lá rạ nhét vội vào lỗ chân trâu mà đẻ trứng. Rồi cùi củi ấp trứng mình ên, cùi củi nuôi con mình ên. Chim non lớn lên, con trống không kết bạn đời (không lập gia đinh) mà tha hồ nguyệt hoa phong tình; chim mái thì (mẹ nào con nấy) “tự do bay nhảy, tối ngày theo trai”.

Lẻ loi

Cam chịu lẻ loi

Đâu như chiền chiện theo trai tối ngày.                         

( Ca dao Khánh Hòa )

Nhân đây bắt qua chuyện chim chèo bẻo. “ Lẻ loi như con chim chèo bẻo đậu trên cây măng vòi”. Cây măng vòi là cây măng đã lên cao hết cỡ, phần đọt tức chóp đỉnh của nó cong xuống như vòi voi, nhưng cành nhánh chưa đâm ra. Khi cành nhánh đã đâm dài ra, bẹ măng rơi rụng cả rồi thì gọi là cây tre non, không gọi là măng nữa. Cây măng vòi mọc thẳng đứng, chưa bị cành lá làm cho nghiêng ngả nên chóp đỉnh của vòi voi là đỉnh điểm cao nhất của bụi tre. Con chim chèo bẻo đậu một mình nơi đỉnh điểm đó. Chèo bẻo có màu lông đen tuyền bóng mượt, tầm vóc chỉ bằng con quạ nhưng đuôi dài hơn quạ, thân mình cũng thon thả hơn quạ. Tuy tầm vóc không lớn nhưng mỏ và móng vuốt sắc nhọn cộng với mưu trí và lòng dũng cảm, mỗi cặp chim chèo bẻo cát cứ một vùng trời.                     

Được sự bảo vệ của chim chèo bẻo, các loài chim khác tự do sinh sống, kể cả tự do nay rượng anh cồ này mai rượng anh trống kia như chiền chiện, hay mẹ gian con độc như tu hú. (Mẹ gian-đẻ trứng vào ổ cà cưỡng; con độc-tu hú non vừa nở ra khỏi vỏ, chưa mở mắt, đầu còn dính máu, đã hất hết cà cưỡng non ra khỏi tổ. Cà cưỡng bố mẹ nuôi tu hú, không biết đó là giống ngoại lai tàn độc). Tóm lại, tất cả đều tự do. Tự do tình yêu, tự do thiện ác mà không sợ con ác điểu nào làm hại. Một khi có con chim lạ nào xâm nhập bầu trời riêng là lập tức chèo bẻo tấn công và đánh đuổi tới cùng. Có đôi khi, kẻ thù mạnh quá, cuộc chiến đấu ác liệt quá, con chim trống  phải hy sinh tức KIA - bị giết lúc đánh nhau, thì con mái không tái giá, không lấy ai nữa hết, một mình đậu lẻ loi trên chóp đỉnh của cây măng vòi, tiếp tục sự nghiệp canh giữ bầu trời mà giờ đây đã trở nên thiêng liêng. Hình tượng chim chèo bẻo đậu lẻ loi trên cây măng vòi là hình tượng của một liệt nữ anh dũng và cao cả vô ngần nhưng cũng  đơn độc đến quặn lòng.

Lẻ loi

Như con chim chèo bẻo đậu trên cây măng vòi

Lẻ loi

Cam chịu lẻ loi

Đâu như chiền chiện theo trai tối ngày.

( Ca dao Khánh Hòa )oHòaHHoaKkklK

Nói học đòi hay đua đòi thì nó có vần với lẻ loi chỉnh hơn, nhưng có lẽ để nhấn mạnh mức độ đam mê vô chừng mực, say đắm quá cỡ của chiền chiện mái nên dân gian mới nói “theo trai tối ngày”.                         

Dân  gian qua ca dao Khánh Hòa có vẻ coi trọng  “chất cao cả” hơn “chất trữ tình”, coi trọng phẩm giá tiết hạnh hơn tài năng nghệ thuật. Khi nói: “theo trai tối ngày” thì đó là lời chê bai, mắng nhiếc, có ý moi móc cái xấu của người khác mà bêu ra. Còn nói: “lẻ loi, cam chịu lẻ loi” thì đó là tiết hạnh trong hoàn cảnh bị bắt buộc. Bà góa liệt nữ chèo bẻo cắn răng cam chịu số phận, không tái giá hay theo trai như chiền chiện đã đành mà cũng không một lời than khóc. (Con quốc lẻ đôi còn hoài than khóc- huống chi vợ với chồng xẻ tóc lìa tơ). Làm nữ anh hùng cao cả thật đấy, nhưng nghĩa cang thường sao mà lạnh nhạt quá !

Bây giờ luận đến chiền chiện: -con trống thì tha hồ nguyệt hoa phong tình ; con mái thì tự do bay nhảy, tối ngày theo trai. Nhưng thử hỏi, nếu không sống hoàn toàn buông thả theo cảm xúc, nếu không đam mê hết cỡ và say đắm đến tột cùng, liệu chim chiền chiện có cống hiến được cho đời những lời ca-tiếng hót muôn thuở thánh thót-mãi mãi tuyệt vời, hay không? Những tiếng hót lảnh lót và dài hơi đến kỳ lạ của chiền chiện không phát ra từ rừng cây hay từ bờ sông-mép nước mà từ tầng trời cao xanh vời vợi, rót xuống mặt đất. Tiếng hót như chan như rưới, như ơn mưa móc của đất trời này lại được miêu tả là : ”Con chim chiền chiện nó liệng trên cao.Nó kêu làm sao tằng lăng tíu lịu”. Chỉ đúng mỗi chi tiết“liệng trên cao” còn “tằng lăng tíu lịu”là nghĩa làm sao ? Trongtiếng hót mà có chứa gian tình tằng tịu hay sao ?( Tằng lăng tíu lịu nói gọn lại là tằng tịu ).

Cho dẫu chim chiền chiện có cuộc sống đa tình lãng mạn cỡ nào, thì việc moi móc đời tư để nhằm hạ thấp thành quả nghệ thuậtvẫn là việc làm của một nghệ sĩ thiếu cởi mở. Nhưng thôi, kiếp cầm ca vốn là “xướng ca vô loài” thì đành cam chịu, vậy thôi!

Điều an ủi duy nhất là: tiếng hót lảnh lót từ tầng trời cao xanh của chim chiền chiện vẫn như ơn mưa móc, tiếp tục  chan rưới xuống mặt đất, vẫn muôn thuở thánh thót- mãi mãi tuyệt vời…

NGUYỄN ÂU HỒNG

Vancouver, July 22.2014