MÙA THU - APOLLINAIRE - BÙI GIÁNG 

- PHẠM DUY - HOA THẠCH THẢO

Sắc màu thu đã gieo nhiều cảm hứng cho hồn thơ tứ nhạc. Nhiều bài thơ, bản nhạc viết về THU dù đã trải qua bao năm tháng phôi pha vẫn in đậm nét trong lòng người thưởng lãm. Là người yêu nhạc (loại nhạc có air “bán cổ điển”), ai mà không thuộc các bản “Buồn tàn thu” của Văn Cao, “Giọt mưa thu”, “Đêm thu”, “Con thuyền không bến”… của Đặng Thế Phong , “Thu quyến rũ” của Đoàn Chuẩn Từ Linh , “Thu vàng” của Cung Tiến, “Em ra đi mùa thu” của Phạm Trọng Cầu,“Chiếc lá thu phai” của Trịnh Công Sơn , “Mùa thu Paris” của Phạm Duy, “Thu hát cho người” của Vũ Đức Sao Biển, “Thu ca” của Phạm Mạnh Cương v.v… Đặc biệt, bản “Mùa thu Chết” của Phạm Duy, bản nhạc hay nhưng có nhiều thắc mắc về xuất xứ của ca từ.

        Bản nhạc này lấy ý của bài thơ “ L’ADIEU” của Guillaume Apollinaire, điều này có lẽ được nhiều người chấp nhận. Tuy nhiên lời Việt của bản nhạc “Mùa thu chết” thì không ít ý kiến cho rằng là do chính thi sĩ Bùi Giáng chuyển ngữ từ nguyên tác tiếng Pháp bài “L’ADIEU” nói trên, Phạm Duy chỉ phổ nhạc mà thôi. Để nhìn nhận cho khách quan, ta thử đối chiếu nguyên tác với bản dịch của Bùi Giáng và lời nhạc của Phạm Duy .

     a/ Bài thơ của Apollinaire :

                         L'ADIEU
              J'ai cueilli ce brin de bruyère
              L'automne est morte souviens-t'en
              Nous ne nous verrons plus sur terre
              Odeur du temps brin de bruyère
              Et souviens-toi que je t'attends
              GUILLAUME APOLLINAIRE

     b/Bản dịch của thi sĩ Bùi Giáng :

                 LỜI VĨNH BIỆT
                 Ta ngắt đi một cành hoa thạch thảo (*)
                 Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi
                 Chúng ta sẽ không tương phùng được nữa
                 Mộng trùng lai không có ở trên đời
                 Hương thời gian mùi thạch thảo bốc hơi
                 Và nhớ nhé ta đợi chờ em đó... 
                                                 BÙI GIÁNG

         (*)  Câu này còn có dị bản :

                Ta đã hái nhành lá cây thạch thảo

    c/ Ca từ trong bản “Mùa thu chết” của Nhạc sĩ Phạm Duy :

               MÙA THU CHẾT
               Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
               Em nhớ cho   Mùa Thu đã chết rồi !
               Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
               Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
               Mùa Thu đã chết, đã chết rồi. Em nhớ cho !
               Em nhớ cho,
               Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhìn nhau nữa!
               Trên cõi đời này, trên cõi đời này
               Từ nay mãi mãi không thấy nhau
               Từ nay mãi mãi không thấy nhau...

               Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
               Em nhớ cho   Mùa Thu đã chết rồi !
               Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo
               Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em.
               Vẫn chờ em, vẫn chờ em
               Vẫn chờ....
               Vẫn chờ... đợi em !
                                                 PHẠM DUY

        Như vậy, xem hai bản dịch nói trên, chúng ta thấy, chỉ có 2 câu đầu tiên là giống  nhau thôi, thi sĩ Bùi Giáng chuyển ngữ tựa đề “LỜI VĨNH BIỆT” rất sát với nguyên ngữ “L’ADIEU”, trong bản dịch ông có dùng từ Hán Việt : “tương phùng”, “mộng trùng lai”, toàn bài dịch hơi thoát ( thêm câu “ Mộng trùng lai không có ở trên đời” ) . Riêng nhạc sĩ Phạm Duy thì trừ cái tựa bài nhạc “Mùa thu chết” là dịch có khác với nguyên ngữ, còn lại lời nhạc toàn bài  dịch khá sát với nguyên tác. Lời dung dị nhưng cảm động. Phạm Duy khi phổ nhạc thì ở phần ca từ có thể chuyển dịch vị trí các câu thơ và có thể thay đổi từ ngữ, nhưng nhờ vậy bản nhạc có sắc thái riêng làm cho bài thơ được phổ có sức sống mới và giới yêu nhạc đón nhận nồng nhiệt, chính ngay nhiều tác giả có thơ được phổ nhạc cũng đồng tình như thế . Riêng Bùi Giáng, chính trong bài “Lời vĩnh biệt" ông lại chuyển dịch 2 , 3 …lần nữa thậm chí chuyển dịch ra lại tiếng Pháp. ( Mời xem tiếp phần sau :