BÀI SỐ
38 CVM
TƯ TƯỞNG PHẬT GIÁO
TRONG CA DAO
VIỆT NAM
Tiểu
luận
MANG VIÊN
LONG
Đọc lại ca dao Việt Nam, ai cũng dễ nhận
thấy rằng, tư tưởng Phật giáo được trình bày dưới nhiều khía cạnh tình cảm, suy
nghĩ khác nhau; đã chiếm một số lượng lớn quan trọng.
V
|
ăn
chương bình dân - nhất là ca dao, là một cuộn phim ghi lại những sinh hoạt hằng
ngày, những tư tưởng, tình cảm diễn biến qua nhiều thời kỳ của nhân dân, một
cách trung thực và đầy đủ nhất. Nói rằng ca dao là một tấm gương lớn phản ảnh
lại nét mặt của mọi người trong cuộc sống với nhiều khía cạnh, cũng là một ví
dụ khá chính xác. Bởi vì, hơn đâu hết, văn chương bình dân, là một loại văn
hiện thực chân xác: Văn tức là người. Văn chương bình dân được sản sinh, lưu
truyền lại cũng chính nhờ yếu tố có liên hệ máu thịt với đời sống của tất cả
mọi người, được mọi người chấp nhận và giữ gìn.
Đọc lại ca dao tình cảm, suy nghĩ khác nhau;
đã chiếm một số lượng lớn, quan trọng. Chúng ta cũng có thể nói rằng, ngoài tư
tưởng Phật giáo, các hệ thống tư tưởng khác - trừ suy tư ban đầu về tín ngưỡng
sai lạc, không có môt tư tưởng nào, giáo lý nào, đã được nhắc nhở đến nhiều như
vậy. Điều này, tự nó đã khẳng định cho chúng ta một điều cốt lõi: tư tưởng Phật
giáo đã được mọi người tiếp nhận, có ảnh hưởng trực tiếp đến mọi sinh hoạt hằng
ngày của nhân dân, từ rất xa xưa, vì đã đem lại được nhiều lợi lạc, an vui cho
mọi người.
Bằng
một số câu ca dao trong kho tàng ca dao Việt Nam, chúng tôi muốn làm sáng tỏ
hơn những nhận định trên, những sự kiện đã có trong lịch sử; đồng thời để giải
thích phần nào tiến trình của tư tưởng con người, khởi từ một niềm tin nhỏ thô
thiển, dẫn tới niềm tin về tín ngưỡng, và sau cùng, đã tìm ra tư tưởng Phật
giáo chân chính - như một nguồn an ủi vô tận, niềm vui sống trong sáng, và nỗi
hạnh phúc vĩnh hằng mà con người đang khao khát hy vọng trong cuộc đời đã phải
chịu nhiều thống khổ…
Một hình ảnh rất dễ nhận biết là trong các
làng quê Việt Nam
Trong thực tế của cuộc sống, ca dao ghi lại
các sinh hoạt, suy tư, tình cảm chịu ảnh hưởng sâu rộng của tư tưởng Phật giáo
thì rất nhiều - chiếm đa số trong những câu ca thuộc lãnh vực này, nhưng với
giới hạn của một bài giới thiệu có tính khái quát, chúng tôi xin minh chứng
tiêu biểu :
Khuyên dạy về thuyết nhân quả :
Có tiền thì hậu mới hay
Có
trồng cây đức, mới dầy nên nhân
Đời
xưa quả báo còn chồng
Đời
nay quả báo thấy ngay nhãn tiền
Nhắn với đàn bà, con gái:
Đã thành gia thất thì thôi
Đèo bồng chi lắm, tội này ai
mang?
Anh hưởng của thuyết luân
hồi:
Người trồng cây hạnh người
chơi,
Ta trồng cây đức để đời về sau
Về nghiệp quả, sự vô thường của vạn vật:
Sinh không, tử lại hoàn không
Khó ta, ta chịu; đừng mong giàu
người
Xa lánh cuộc sống tham ái,
dục vọng; tìm về chánh đạo:
Mặc ai chuốc lợi, mua danh
Miễn ta học đặng đạo lành thì
thôi.
Ý nghĩa của lời Phật dạy
trong kinh Pháp Cú : “Người nào trước buông lung sau lại tinh tấn, người đó
là ánh sáng chiếu cõi thế gian như vầng trăng ra khỏi mây mù” cũng đã được
giải bày rất giản dị, gần gũi:
Mười năm lưu lạc giang hồ
Một ngày tu tác cơ đồ lại nên
Thấu hiểu sâu sắc được lời
khuyến dạy khẩn thiết của đức Thế Tôn với chúng sanh hãy còn tham đắm, vui say
trong “nhà lửa”, ca dao đã kêu gọi:
Tu cho trọn kiếp bụi hồng
Kẻo già lại tiếc rằng lòng từ bi
Từ sự hòa nhập, đắm mình
trong đạo pháp một cách thuần thục, sâu sắc, đã làm đổi thay nếp nghĩ cũ, rất
tiến bộ về sự “giàu” và “nghèo” của người đời; về nghiệp quả
tương báo của mỗi cá nhân :
Thiên cao đã có Thánh tri (A
La Hán, Bồ Tát)
Người nhân nghĩa chẳng hàn vi bao
giờ
Do vậy, trong bể khổ trầm
luân (còn gọi là “cửa thần phù” theo ca dao, và “ngũ uẩn” theo Phật
pháp) kẻ nào sớm giác ngộ, sống và hành theo lời Phật, sẽ được an lạc, giải
thoát; còn kẻ xấu ác, chướng nghịch, sẽ mãi quay cuồng trong sinh tử khổ đau:
Lênh đênh qua cửa Thần phù
Khéo tu thì nổi, vụng tu thì chìm
Chính vì thấy được cái ngắn
ngủi của kiếp nhân sinh, sự khổ đau không ai tránh khỏi trong cuộc sống: “Tất cả các hành là vô thường và khổ đau” (lời Phật dạy); chúng ta cũng
đã nghe được lời tâm sự:
Đời người như bóng phù du
Sớm còn tối mất, công phu lỡ làng
Chữ “công phu” ở đây,
theo ý nghĩa toàn câu, được xem như là “những xây dựng vật chất, tranh giành
quyền lợi, danh vọng”. Những cái tạm bợ, vọng tưởng ấy, sẽ bị tiêu diệt
trong từng sát na, mà người đời không hề hay biết, lại cố “ái thủ”. Nên
mới có lời kêu gọi : “Tu cho trọn kiếp bụi hồng/ Kẻo già lại tiếc rằng lòng
từ bi”.
Thuyết luân hồi (sanh tử) cũng đã ảnh hưởng
rất sâu đậm trong lòng mọi người, tuy rằng vẫn còn ở mức độ giản dị, sơ đẳng;
nhưng đã góp phần xây dựng điều thiện, diệt trừ cái ác; mở đường quang đăng cho
con đường tiến gần đạo pháp chơn chánh :
Kiếp sau xin chớ làm người
Làm cây thông đứng giữa trời mà
reo.
Trong sinh hoạt tình cảm gia
đình, các mối quan hệ ruột thịt - đều lấy “đạo Từ Bi” làm gốc. Và, đã từ xa
xưa, mọi người cũng đã hiểu rõ lời dạy của Thế Tôn: “Đạo Hiếu là Đạo Phật - Tâm Hiếu là Tâm Phật”:
“Lên chùa thấy Phật muốn tu,
Về
nhà nghĩ Mẹ công phu chưa đền”.
Chúng ta có thể tìm thấy bàng bạc trong mọi tình cảm, suy tư của
người xưa qua những câu hát đã chịu nhiều tư tưởng căn bản của đạo Phật . Vì
vậy, chúng ta có thể kết luận văn hóa Phật giáo, cũng chính là văn hóa Dân tộc…
( Giác Ngộ 107 ngày 1
th 6/ 1995 )
MANG VIÊN LONG
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét